Zuwentse waorde en oetdrukkingen
| Zuwents | Betekenis |
| ODDER | 1) orde 2) “Van odder waezen” – zich niet goed in orde voelen”. “Hee is luk van odder”. |
| OELDEREG, OELEG | suf, slaperig. “Oeldereg zitten te kiekene”. “Hee kik zo oeleg uut de kop”. |
| OELE | 1) uil. 2) “‘Den één zien oele is den andern zien nachtegaole’, zeg i-j um an te geven dat den één ’n ander oordeel hebben kan as den andern”. |
| OELEKEN | in het donker zitten; schemeren. “’s Harfs wodn vrogger de ollielampe tamelek late an-estokkene en dan zat i-j dus eerste nog ne horte te oeleken”. Kiek bi-j: schemmersken. |
| OELENGAT | opening in bijv. planken om een uil toegang tot nestplaats te verschaffen |
| OELENVLOCH | “In de oelnvloch” – in de schemering. “Hee knip ze in den oelenvloch” (= hij vrijt in ’t donker). |
| OELENWAPPER | sufferd. “Wat ne oelenwapper, den börgerneister!”. Kiek bi-j: noffel. |
| OEN | domkop |
| OEREND | “Oerend hard” – keihard. “De meziek was oerend hard; ’t was neet normaal meer”. |
| OES | ons. “’t Joor 1795 was veur oes land en ok veur disse streek bezunder gewichteg”. Kiek bi-j: eus, oos. |
| OET | uit. Kiek bi-j: uut. |
| OETBLIEVEN | lang op iemand wachten. “Foi wat een oetblieven! Wi’j wacht al een hotte op ow!! |
| OET-‘ENDELEKE | uiteindelijk, tenslotte. “Oet-endeleke leep ’t slech af met Jan Willem; veurege wekke is e begraven”. |
| OETLÖPPE | Kiek bi-j: uutleuper. OF – [Herv., Vra] af. Kiek bi-j: af. |
| OEZE VOLK | naaste familie op ’t oudershuis |
| OF | af. Kiek bi-j: af. |
| OLD | 1) oud. “Mots zo vake heb ze de tekkere af-estumpt van den öldsten boom in Lechtenvoorde”. 2) “De olde” – Kiek bi-j: sollokaarten. |
| OLDEJOORSAOVEND | oudejaarsavond. “Op oldejoorsaovend wodn bi-j euze volk ’t olde joor uut-ekaart; um twaalf uur kwam de bloodwoste dan op taofele”. |
| OLDEJOORSDAG | 31 december. “Op oldejoorsdag schotten de opschöttelingen met karrebied en de kleinen met knappertjes”. |
| OLDEKLORE | oude jenever. “Doo-t mi-j mor nen oldeklore”. |
| OLDEKUNDEGHEID | (oude) kennis(sen). “Da’s nog oldekundegheid van vrogger”. |
| OLDELEU | ouders. “De oldeleu bunt al naor berre”. |
| OLDEREN, ÖLDEREN | ouder worden. “Hee begunt te olderen, maar laezen kan e nog good”. |
| OLD-IEZERKEERL | opkoper van gebruikte metalen. “A’j veur dén pröttel nog ’n betjen geld kriegt van den old-iezerkeerlt, dan he’j ow gond ehad”. |
| OLDSHER | vroeger. “van oldsher” |
| OLDTIEDS | vroeger. “Oldtieds was hier ok völle bos”. |
| OLLIELÖCHTE | olielamp. “De ollielöchte anstekken”. |
| OME | oom. Kiek bi-j: eume. |
| ONBENDS | 1) “Onbends weer” – ruw, winderig weer. 2) “Onbends te passe waezen” -wild te keer gaan. “Hee kan zo onbends te passe waezen”. |
| ONBEZOESD | 1) buitengewoon. “Onbezoesd volle vlegen he’j hier”. 2) “Onbezoesd lekker” – heel erg lekker. “Den boeskool was al aeven onbezoesd lekker as de zoere woste”. Kiek bi-j: bedreufd, ongelukkeg. 3) “Wat ’n onbezoesd doon” – wat een roekeloos optreden. 4) “Ne onbezoesden” – lompe, onbenullige man. “Wat ne onbesoesden; dén löp zo met de modderklompen de kökkene in”. |
| ON’DENLEK | redelijk; tamelijk. “‘Hoe geel ’t?” Ondenleke good!'”. |
| ONDERBOKSE | onderbroek, ook van vrouwen. “Zien moder hef ne grieze onderbokse an” |
| ONDERBOUWEN | onderploegen. “I-j mot den mes der good onderbouwen”. |
| ONDERDOEMS | onderhands. “De boerderi-je heb ze onderdoems verkof”. |
| ONDERHEN | “Argens onderhen kommen” – ergens onder vandaan komen. “Wat doo’j door onder de taofele; kom ter is onderhen”. |
| ONDERSCHOER | oversteken pannendak boven de schuurdeuren van een boerenschuur |
| ONDERSTEBAOVEN | op z’n kop, overhoop. “De kaste onderstebaoven halen”. |
| ONDOG | kwajongen, schurk. “Hee mot ne richtigen ondog ewest waezen”. |
| ONDÖGDE, ONDEUGDE | (kwade) streken. “Hee zit vol ondögde”. |
| ONFERSOEN, ONFESOEN | onbeschofte vent. “Leet e an taofele ne ulke oet de steppe; wat ne onfesoen!”. |
| ONGELE | rundvet. “Wi-j bakt oze pannekoke in ongele en smolt”. |
| ONGELIEK | verschillend. “Dat ku’j ongeliek doon” – dat kun je op verschillende manieren doen. |
| ONGE’LUKKEG | buitengewoon, erg. “n Ongelukkeg klein keerltjen”. “Wat smik mi-j den bonensoep toch ongelukkeg lekker”. Kiek bi-j: bedreufd. |
| ONGEMAK | 1) “Ongemak an de bene hebben” – moeilijk kunnen lopen. 2) “’t Verkeerde ongemak hebben” – ongeneeslijk ziek zijn. |
| ONGE’ZEVER | ongedierte. “Den hof zit vol ongezever; door mo’j maor is ne weulensteppe zeilen”. |
| ONHEUREG | ongehoorzaam. “Ne onheuregen jongen”. |
| ONLIEKE | oneffen. “’t Is ne beste weide wat ’t grijs anbetröf, moor ze is zo onlieke. |
| ONMAN | wilde kerel. “Onman; doo toch kalm an: i-j brekt alles kapot”. Kiek bi-j: onve(r)nul. |
| ONMAOTE | “Van de ene onmaote in de andere vallen” – van het ene uiterste in het andere vallen. “’t Weer völt vandage van de ene onmaote in de andere: zo schient de zunne en raegent ’t weer”. |
| ONMUNDEG | 1) heel erg. “’t Begon onmundeg hard te raegenen”. 2) “’n Onmundegen broedlachte” – een bruiloft met veel gasten. |
| ONNEWETTEND | ontzettend. “Der bunt onnewettend grote en völle stene en keien evonn in Vraogender”. |
| ONTHOLD | “Argens gin onthold van emaakt hemm” – iets vergeten zijn. “Door he’k gin onthold van emaakt; ‘k bunne ’t stomp vergettene”. |
| ONVENUL, ONVERNUL | wilde kerel. “Wat is Johan ne onvenul in den arbeid”. Kiek bi-j: onman. |
| ONVERNUFTEG | buitengewoon; heel erg. “’t Hef onvernufteg eraegend”. |
| ON’WEREG | “Onwereg kieken” – wild, woest, dreigend kijken. “Hee kik hups onwereg oet de kop”. |
| ONWIES | 1) “Onwies stark” – buitengewoon sterk. “Hee mot onwies stark waezen”. 2) “Wat ’n onwies doon” – wat een dwaas, ondoordacht, wild optreden. |
| ONZEL | viezerik, viespeuk. “Onzel a’j bunt, zit neet met de vingers in de neuze te porken |
| ONZELEG | niet erg schoon, ongewassen. “Wat ne onzeleg gezichte he’j toch; gaat ow is effen wasken”. Kiek bi-j: smoddeleg. |
| OORLEK | uutspr.: oo-alek] 1) onooglijk. “Met al dee puuste zag e der oorlek oet”. 2) “Oorlek in de hoed waenn” – misselijk zijn. |
| OORT | 0,4 liter. “Hee haalden zich ne halven oort brandewien”. |
| OOS | “’t Oze” – het onze. “Da’s ’t oze, door mo’j afblieven”. Kiek bi-j: eus, oes. |
| OPBRENGEN | “Bi-j op-ebracht waezen” – (op een bepaalde manier) opgevoed zijn. “Dat do’w neet; daor bunne wi-j neet bi-j op-ebrach”. |
| OPHAEGEN | opknappen. “Gao i-j ’s effen den hof ophaegen”. |
| OPKEREN | [uutspr.: opkee-an] 1) (koeien) bij het opdrijven begeleiden. 2) met een bezem bijeenvegen. “Jannao; gao i-j is effen de bla van de stoepe opkeren”. |
| OPKNUPPEN | (iemand) ophangen. “‘Zonne duvelsdeerne mos an de Radstake op-eknupt wodn’, schreef paoter Reinders O.F.M.”. |
| OPKOMMEN | overeind komen. “Ik kon nens meer opkommen”. Kiek bi-j: ende. |
| OPKOREN | [uutspr.: opko-an] ophogen. “Den diek opkoren” |
| OPLAEZEN | verzamelen, oprapen. “Eerpele oplaezen”. Kiek bi-j: gadden. Verg.: laezen, oren. |
| OPPASSEND | nieuwsgierig. “’n Oppassend mense”. Kiek bi-j: ni-jsgereg. |
| OPPEREN | [uutspr.: oppan] (hooi) aan oppers zetten. “Met heujen mo’j streien, dan kidden en dan oppern”. |
| OPPLASKEN | opspatten. “’t Water plasket op a’j in ne waterplas springt”. |
| OPPRAMEN | opdringen. “I-j könt mi-j Jannao wal oppramen, mor ik wil ze neet”. |
| OPSCHÖTTELING | jongen van 12-14 jaar. “Heksen en kwao geeste kö’j met kettelmuziek verdrieven, zo hadden ’n paar opschöttelinge heurn zeggen” (citaat van paoter Reinders). |
| OPSCHUMEN | uitdagen. “Laot ow toch neet opschumen”. |
| OPSMIETEN | opwerpen. “Ze hadn in ’t Zuwwentse Brook ne groten wal op-esmettene”. |
| OPSOKKEREN | uutspr.: opsokkan] de suiker oproeren in drank. “I-j mot den borrel is weer luk opsokkern”. |
| OPSPÖLLEN | “Hen opspöllen (gaon)” – (bij iemand) hevig protesteren. “Hee is naorde börgemeister hen opspö11en”. |
| OPTATER | flinke stomp, mep |
| OPTOEKEN | “Zich optoeken” – zich opdirken. Kiek bi-j: optugen. |
| OPTUGEN | 1) “Zich optugen” – zijn/haar toilet maken, zich opdirken. “Zee is zich an ’t optugen”. “Ik zee ’t wal weer: eerste de kop optugen en dan ’t gat versmakken (mooi opgedirkt naar een feestje gaan en thuis komen na met een man naar bed geweest te zijn). Kiek bi-j: optoeken. 2) versieren, mooimaken. “Grotvader is jeureg en now mo’w zienen stool optugen”. |
| OPZEEN | “Opzeen geven” – verbazing wekken. “Knippenborg trad in de kökkene; dat gaf opzeen”. |
| OPZETTERKES | bepaald soort snoepgoed. “Bi-j Pothof in Lechtenvoorde verkoften ze vrogger drietheupkes (pomona’s) en opzetterkes”. Verg: balletjes, baltjes, drietheupkes, jöddenspek, sukerbeuntjes, tum-tum. |
| OPZIED | opzij. “Gao’s opzied; ik kan niks zeen”. |
| ORDE | [uutspr.: odde. “Slech in orde waenn” – vrij ziek zijn. “Euze Jannäöken was vergangen zommer slech in orde”. |
| ORE | ader. “Hee hef oren op de hande en arme, zo dikke as ne koohalter”. |
| OREN | [uutspr.: oorn, oo-an] aren lezen. “Gaot maor hen oren op ’t roggeland”. Kiek bi-j: laezen. Verg.: gadden, oplaezen. |
| ÖRPELEK | 1) “Der örpelek uutzeen” – er armoedig uitzien. 2) “’t Geet ‘m örpelek” – het gaat slecht met hem. |
| OTTER | smeerpoes, een viez’n otter – een smeerkanis |
| OTTEREN | [uutspr.: ottan] werk van weinig betekenis doen. “Wat zit i-j daor den helen dag in dén tuten te otteren”. |
| ÔVERNEREN | overleggen |
| ÔVERSCHAT | overschat |
| ÔVERSTUUR’N | toezenden (per post) |
| OWLEU | jullie. “Bi-j owleu kent ze dat neet”. |
| ODDER | “Van odder waezen” – zich niet goed in orde voelen”. “Hee is luk van adder”. |
| OELDEREG, OELEG | suf, slaperig. “Oeldereg zitten te kiekene”. “Hee kik zo oeleg uut de kop”. |
| OELE | 1) uil. 2) “‘Den één zien oele is den andern zien nachtegaole’, zeg i-j um an te geven dat den één ’n ander oordeel hebben kan as den andern”. |
| OELEKEN | in het donker zitten; schemeren. “’s Harfs wodn vrogger de ollielampe tamelek late an-estokkene en dan zat i-j dus eerste nog ne horte te oeleken”. Kiek bi-j: schemmersken. |
| OELENVLOCH | “In de oelnvloch” – in de schemering. “Hee knip ze in den oelenvloch” (= hij vrijt in ’t donker). |
| OELENWAPPER | sufferd. “Wat ne oelenwapper, den börgerneister!”. Kiek bi-j: noffel. |
| OEREND | “Oerend hard” – keihard. “De meziek was oerend hard; ’t was neet normaal meer”. |
| OES | ons. “’t Joor 1795 was veur oes land en ok veur disse streek bezunder gewichteg”. Kiek bi-j: eus, oos. |
| OET | uit. Kiek bi-j: uut. |
| OET-‘ENDELEKE | uiteindelijk, tenslotte. “Oet-endeleke leep ’t slech af met Jan Willem; veurege wekke is e begraven”. |
| OETLÖPPE | Kiek bi-j: uutleuper. OF – [Herv., Vra] af. Kiek bi-j: af. |
| OF | af. Kiek bi-j: af. |
| OLD | 1) oud. “Mots zo vake heb ze de tekkere af-estumpt van den öldsten boom in Lechtenvoorde”. 2) “De olde” – Kiek bi-j: sollokaarten. |
| OLDEJOORSAOVEND | oudejaarsavond. “Op oldejoorsaovend wodn bi-j euze volk ’t olde joor uut-ekaart; um twaalf uur kwam de bloodwoste dan op taofele”. |
| OLDEJOORSDAG | 31 december. “Op oldejoorsdag schotten de opschöttelingen met karrebied en de kleinen met knappertjes”. |
| OLD-IEZERKEERL | opkoper van gebruikte metalen. “A’j veur dén pröttel nog ’n betjen geld kriegt van den old-iezerkeerlt, dan he’j ow gond ehad”. |
| OLDEKLORE | oude jenever. “Doo-t mi-j mor nen oldeklore”. |
| OLDEKUNDEGHEID | (oude) kennis(sen). “Da’s nog oldekundegheid van vrogger”. |
| OLDELEU | ouders. “De oldeleu bunt al naor berre”. |
| OLDEREN, ÖLDEREN | ouder worden. “Hee begunt te olderen, maar laezen kan e nog good”. |
| OLDTIEDS | vroeger. “Oldtieds was hier ok völle bos”. |
| OLLIELÖCHTE | olielamp. “De ollielöchte anstekken”. |
| OME | oom. Kiek bi-j: eume. |
| ON’DENLEK | redelijk; tamelijk. “‘Hoe geel ’t?” Ondenleke good!'”. |
| ONBENDS | 1) “Onbends weer” – ruw, winderig weer. 2) “Onbends te passe waezen” -wild te keer gaan. “Hee kan zo onbends te passe waezen”. |
| ONBEZOESD | 1) buitengewoon. “Onbezoesd volle vlegen he’j hier”. 2) “Onbezoesd lekker” – heel erg lekker. “Den boeskool was al aeven onbezoesd lekker as de zoere woste”. Kiek bi-j: bedreufd, ongelukkeg. 3) “Wat ’n onbezoesd doon” – wat een roekeloos optreden. 4) “Ne onbezoesden” – lompe, onbenullige man. “Wat ne onbesoesden; dén löp zo met de modderklompen de kökkene in”. |
| ONDERBOKSE | onderbroek, ook van vrouwen. “Zien moder hef ne grieze onderbokse an” |
| ONDERBOUWEN | onderploegen. “I-j mot den mes der good onderbouwen”. |
| ONDERDOEMS | onderhands. “De boerderi-je heb ze onderdoems verkof”. |
| ONDERHEN | “Argens onderhen kommen” – ergens onder vandaan komen. “Wat doo’j door onder de taofele; kom ter is onderhen”. |
| ONDERSTEBAOVEN | op z’n kop, overhoop. “De kaste onderstebaoven halen”. |
| ONDOG | kwajongen, schurk. “Hee mot ne richtigen ondog ewest waezen”. |
| ONDÖGDE | (kwade) streken. “Hee zit vol ondögde”. |
| ONFERSOEN, ONFESOEN | onbeschofte vent. “Leet e an taofele ne ulke oet de steppe; wat ne onfesoen!”. |
| ONGE’ZEVER | ongedierte. “Den hof zit vol ongezever; door mo’j maor is ne weulensteppe zeilen”. |
| ONGELE | rundvet. “Wi-j bakt oze pannekoke in ongele en smolt”. |
| ONGE’LUKKEG | buitengewoon, erg. “n Ongelukkeg klein keerltjen”. “Wat smik mi-j den bonensoep toch ongelukkeg lekker”. Kiek bi-j: bedreufd. |
| ONGEMAK | 1) “Ongemak an de bene hebben” – moeilijk kunnen lopen. 2) “’t Verkeerde ongemak hebben” – ongeneeslijk ziek zijn. |
| ONHEUREG | ongehoorzaam. “Ne onheuregen jongen”. |
| ONLIEKE | oneffen. “’t Is ne beste weide wat ’t grijs anbetröf, moor ze is zo onlieke. |
| ONMAN | wilde kerel. “Onman; doo toch kalm an: i-j brekt alles kapot”. Kiek bi-j: onve(r)nul. |
| ONMAOTE | “Van de ene onmaote in de andere vallen” – van het ene uiterste in het andere vallen. “’t Weer völt vandage van de ene onmaote in de andere: zo schient de zunne en zo raegent ’t weer”. |
| ONMUNDEG | 1) heel erg. “’t Begon onmundeg hard te raegenen”. 2) “’n Onmundegen broedlachte” – een bruiloft met veel gasten. |
| ONNEWETTEND | ontzettend. “Der bunt onnewettend grote en völle stene en keien evonn in Vraogender”. |
| ONTHOLD | “Argens gin onthold van emaakt hemm” – iets vergeten zijn. “Door he’k gin onthold van emaakt; ‘k bunne ’t stomp vergettene”. |
| ONVENUL, ONVERNUL | wilde kerel. “Wat is Johan ne onvenul in den arbeid”. Kiek bi-j: onman. |
| ONVERNUFTEG | buitengewoon; heel erg. “’t Hef onvernufteg eraegend”. |
| ON’WEREG | “Onwereg kieken” – wild, woest, dreigend kijken. “Hee kik hups onwereg oet de kop”. |
| ONWIES | 1) “Onwies stark” – buitengewoon sterk. “Hee mot onwies stark waezen”. 2) “Wat ’n onwies doon” – wat een dwaas, ondoordacht, wild optreden. |
| ONZEL | viezerik, viespeuk. “Onzel a’j bunt, zit neet met de vingers in de neuze te porken |
| ONZELEG | niet erg schoon, ongewassen. “Wat ne onzeleg gezichte he’j toch; gaat ow is effen wasken”. Kiek bi-j: smoddeleg. |
| OORLEK | uutspr.: oo-alek] 1) onooglijk. “Met al dee puuste zag e der oorlek oet”. 2) “Oorlek in de hoed waenn” – misselijk zijn. |
| OORT | 0,4 liter. “Hee haalden zich ne halven oort brandewien”. |
| OOS | “’t Oze” – het onze. “Da’s ’t oze, door mo’j afblieven”. Kiek bi-j: eus, oes. |
| OPBRENGEN | “Bi-j op-ebracht waezen” – (op een bepaalde manier) opgevoed zijn. “Dat do’w neet; daor bunne wi-j neet bi-j op-ebrach”. |
| OPHAEGEN | opknappen. “Gao i-j ’s effen den hof ophaegen”. |
| OPKEREN | [uutspr.: opkee-an] 1) (koeien) bij het opdrijven begeleiden. 2) met een bezem bijeenvegen. “Jannao; gao i-j is effen de bla van de stoepe opkeren”. |
| OPKNUPPEN | (iemand) ophangen. “‘Zonne duvelsdeerne mos an de Radstake op-eknupt wodn’, schreef paoter Reinders O.F.M.”. |
| OPKOMMEN | overeind komen. “Ik kon nens meer opkommen”. Kiek bi-j: ende. “. |
| OPKOREN | [uutspr.: opko-an] ophogen. “Den diek opkoren |
| OPLAEZEN | verzamelen, oprapen. “Eerpele oplaezen”. Kiek bi-j: gadden. Verg.: laezen, oren. |
| OPPASSEND | nieuwsgierig. “’n Oppassend mense”. Kiek bi-j: ni-jsgereg. |
| OPPEREN | [uutspr.: oppan] (hooi) aan oppers zetten. “Met heujen mo’j streien, dan kidden en dan oppern”. |
| OPPLASKEN | opspatten. “’t Water plasket op a’j in ne waterplas springt”. |
| OPPRAMEN | opdringen. “I-j könt mi-j Jannao wal oppramen, mor ik wil ze neet”. |
| OPSCHÖTTELING | jongen van 12-14 jaar. “Heksen en kwao geeste kö’j met kettelmuziek verdrieven, zo hadden ’n paar opschöttelinge heurn zeggen” (citaat van paoter Reinders). |
| OPSCHUMEN | uitdagen. “Laot ow toch neet opschumen”. |
| OPSMIETEN | opwerpen. “Ze hadn in ’t Zuwwentse Brook ne groten wal op-esmettene”. |
| OPSOKKEREN | uutspr.: opsokkan] de suiker oproeren in drank. “I-j mot den borrel is weer luk opsokkern”. |
| OPSPÖLLEN | “Hen opspöllen (gaon)” – (bij iemand) hevig protesteren. “Hee is naorde börgemeister hen opspö11en”. |
| OPTOEKEN | “Zich optoeken” – zich opdirken. Kiek bi-j: optugen. |
| OPTUGEN | 1) “Zich optugen” – zijn/haar toilet maken, zich opdirken. “Zee is zich an ’t optugen”. “Ik zee ’t wal weer: eerste de kop optugen en dan ’t gat versmakken (mooi opgedirkt naar een feestje gaan en thuis komen na met een man naar bed geweest te zijn). Kiek bi-j: optoeken. 2) versieren, mooimaken. “Grotvader is jeureg en now mo’w zienen stool optugen”. |
| OPZEEN | “Opzeen geven” – verbazing wekken. “Knippenborg trad in de kökkene; dat gaf opzeen”. |
| OPZETTERKES | bepaald soort snoepgoed. “Bi-j Pothof in Lechtenvoorde verkoften ze vrogger drietheupkes en opzetterkes”. Verg: balletjes, baltjes, drietheupkes, jöddenspek, sukerbeuntjes, tum-tum. |
| OPZIED | opzij. “Gao’s opzied; ik kan niks zeen”. |
| ORDE | [uutspr.: odde. “Slech in orde waenn” – vrij ziek zijn. “Euze Jannäöken was vergangen zommer slech in orde”. |
| ORE | ader. “Hee hef oren op de hande en arme, zo dikke as ne koohalter”. |
| OREN | [uutspr.: oorn, oo-an] aren lezen. “Gaot maor hen oren op ’t roggeland”. Kiek bi-j: laezen. Verg.: gadden, oplaezen. |
| ÖRPELEK | 1) “Der örpelek uutzeen” – er armoedig uitzien. 2) “’t Geet ‘m örpelek” – het gaat slecht met hem. |
| OTTEREN | [uutspr.: ottan] werk van weinig betekenis doen. “Wat zit i-j daor den helen dag in dén tuten te otteren”. |
| OWLEU | jullie. “Bi-j owleu kent ze dat neet”. |