| Zuwents | Betekenis |
| DAALDER | f 1.50. “En ne flinken boerenmeid dee kost ne daalder, ne daalder, ne daalder; En ne flinken boerenmeid dee kost ne daalder; Ne daalder kost ne flinken boerenmeid” (fragment uut ’n leedken). |
| DADE | derde. Kiek bi-j: darde. |
| DAELENHANE . | een trotse man. “’t Is mi-j zonne daelenhaner. “Hee hef ne verbelding as ne daelenhane”. |
| DAGENS-LECH | daglicht. “Laezen mo’k bi-j dagens-lech doon en dan he’k de brille ok nog neudeg”. |
| DAGHURE | Op daghure gaon” – zich als boerenarbeider verhuren voor een dag. |
| DAKGÖTTE | dakgoot. -De dakgötte lekt”. |
| DALE | 1) neer. 2) “Gao zitten en smiet ow daler – ga zitten! 3) “’t Geet van ne hogen boom dale!” – het kan niet op! |
| DALE-HALEN | neerhalen. “Ne boom dale-halen”. Kiek bi-j: ummetrekken. |
| DALE-HOEKEN | op de hurken gaan zitten. “Moder hoekten dale veur den fomuuspot. |
| DALE-HOUWEN | kappen. “’n Boom dale-houwen”. |
| DALE-TRAENN | “Heuj dale-traenn” – het hooi (op de hilde) plat trappen zodat er meer geborgen kan worden. |
| DAM, DAMME | tepel van een zeug. |
| DAMPKEN | dampen. “Foj, foj; wat dampket de kachele weer. |
| DANKENSWEERD | en bedankje waard. “’t Is mots zo mooi en dankensweerd da’j mi-j eholpen hebt”. |
| DAO | “Dao weer” – dooi weer. 2) “Ne dao zonder wind is neet waard dat e begint”. |
| DÄÖJEN | dooien. Kiek bi-j: deujen. |
| DAONE | “Daone kriegen” – a) ontslag krijgen. “Hee hef daone ekregene; noo is e knech bi-j Willinkboer”. b) [Herv.] met zijn werk klaar komen. “Heel late had e daone ekregene”. |
| DARDE | 1) derde. “Da’s de darde kere da’k ow rope”. 2) “Darde half kilo” – twee en-een-halve kilo. “Dee knobbe brood waegt wal darde half kilo”. Kiek bi-j: dada. |
| DAWWELEN | ravotten. “Lig neet te dawwelen; dalek wodt ’t nog wiesheid”. Kiek bi-j: buizen, froeselen, ramenten. |
| DEEF | dief. “Landleupers, deve en naovenant volk”. |
| DEERNE | meisje. “Jannao is ’n knap deerntjen”. |
| DEKKEL | deksel. “Doo den dekkel op de panne, anders spuit ow ’t vet in ’t gezichte”. |
| DEKSELS! | 1 (bijw.) “Deksels mooi” – heel mooi. 2) (bijv. naamw.) “Dén dekselsen jonge!” – die brutale aap! |
| DELEN | de kaarten schudden en geven. “Jans mot deeln, ik hoppe da’k na doef kriege”. Kiek bi-j: gevven. |
| DEMPEG | kortademig, amechtig, achter adem. “Hee kwam dempeg de daele op stoeven”. |
| DENEN | (als knecht of meid) in dienst zijn (bij iemand). Mina geet ter oet hen denen bi-j Schilderink |
| DENNE | den. “In de denne zat ’n doevennus”.. |
| DENNENKATTE | denneappel |
| DESTERACHTEG | bemoeizuchtig, gelijkhebberig. “Dee is mi-j te desterachteg; dee hoof ik neet as veurzitter te hemm |
| DEUGEN | “’t Dög der neet” – a) het deugt er niet b) het weer is onbetrouwbaar |
| DEUJEN | dooien. “’t Geet deujen vandage. Kiek bi-j: däöjen |
| DEURDOON | [Zie., Harv.] (een schuld) schrappen omdat hij betaald is. “Doo ’t maor deur”. |
| DEURKIEKER | psychiater. “‘Bu’j naor den deurkieker ewes?’ ‘Ikke neet; dee bunt ter jo zelf met in de biesterbane”‘. |
| DEURKOKKERI-JE | stamppot. “Lust ow deurkokkeri-je?”. Kiek bi-j: deurpot. |
| DEURLOPEN | “’t Löp der ‘m deur.- hij is geestelijk gestoord; hij is in de war. |
| DEURNEHEGGE | heg van meidoorn. “In de deurnehegge zit in ’t veurjoor völle nuste”. |
| DEURPOT | “Vanmeddag kriege wi-j deurpot met spek”. Kiek bi-j: deurkokkeri-je. |
| DEURSLAG | vergiet. “Leideken mos ’s nachs in berre op de pot. August pröttelt wat; mot ter uut, haalt den pot en geet weer liggen. Effen later geet e op ’t ende zitten en zeg: ‘Ik zegge ow, Leideken; ik worre nat’. ‘Kan neet’, zeg Leideken. ‘Jao wal; jao wal; oh got-e-got; dan he’k ow den deurslag an-egevene!. |
| DEURTRAENN | doorlopen. “Tree maor deur; ik hale ow wal weer in”. |
| DEURTRAPPER | fiets zonder freewheel |
| DEUZE | 1) doos. “Den hogen hood geel weer in de deuze”. 2) “Ne olde deuze” een zeurende (bejaarde) vrouw. |
| DICHTE | “Dichte waezen” – zijn mond kunnen houden. “Vertel ’t ‘m maar neet, want hee is neet dichte”. |
| DIER | dier. “Boo dee diers zich wieter ontwikkeld hebt, is neet op-etekend”. |
| DIESSEL | distel. “De jonges bunt hen diessels stekken/maejen”. |
| DI-JER | Kiek bi-j: spi-jer. |
| DINGSELDAG | dinsdag. “Zöndag, maandag, dingseldag, goonskedag, donderdag, vri-jdag, zaoterdag”. “Tokken wekke dingseldag”. |
| DISSELEN | twisten, niet ernstig plagen. “Ze zatten daar in den hook te disseln met eur beiden”. |
| DO | jij. “Do lelleken Soederas” (= jij smeerlap). “Do kuken” (= jij uilskuiken). |
| DODDEKEN | lopen met nukken, strompelend lopen |
| DÖDDEREG | suf, slaperig. “De karmisse is veurbi-j; ze kiekt allemaole zo döddereg”. Kiek bi-j: döttereg. |
| DOEF | “Ne doef kriegen” (bij het ‘sollokaarten’) alle slagen maken. Kiek bi-j: sollokaarten. |
| DOEKEN | “Zich doeken” – zich bukken. “Hee doeken zich too-t-e mi-j an zoog kommen”. Kiek bi-j: duken. |
| DOEKNEKKE | “Der as ne doeknekke bi-j zitten” – ineengedrongen zitten. “Hee zit ter as ne doeknekke bi-j, moor hee kan wal kaarten”. |
| DOEM | duim. “Den scheerbaas in de Rapenburgerstraote in Lechtenvoorde zei altled dat. keerltjes dee geen tande meer hadn, ingevallen kieven hadn. Dan vroog dén scheerbaas: ‘Boo wo’j ’t hemm: met ’n doem of met ’n leppel?’ As ’n keerltjen zei: ‘Met ’n doem’, dan stak den scheerbaas de klante den doem in de mond en drukten de kieve naor boeten; met ne leppel was ’t scheern ne stuver duurder”. |
| DOEVE | duif. “Ne Oostindische doeve kan zeuventeg joor wodden en hölp tegen dauwworm. Ok kö-j an zien gedrag iets aover ’t weer zeggen”. |
| DOEZEND. | duizend. “Veur doezend pond heuj vrogen ze in 1797 16 gulden”. Kiek bi-j: duzend. |
| DOEZENDSCHOO | duizendschoon (Dianthus barbatus). |
| DOG | Der zit gin dog in” – (gezegd van een dier of mens) hij is niet levenslustig. Iemand deugd niet |
| DOL | 1) gek. “Doo toch neet zo dol”. 2) “Zo dol as ’n peksken botter” – stapelgek. 3) “De botter is dol ewoddene” – de boter is dun geworden (van de warmte). 4) dolle grond – modderige boel |
| DOLLEN | woesteling. “Dén dollen kan ‘k gin doon met hemm”. |
| DOMMELEN | licht slapen. “Hee zat te dommein in den gemakstool bi-j ’t veur”. Kiek bi-j: slommersken. |
| DONDER | Donder in ’t kale holt blif ’t hele veurjoor kold’, zekt ze um an te geven dat onweer in de winter ’n kold veurjoor zol geven”. |
| DONDERBEITEL | blikseminslag. |
| DONDERBESSEM | zeker gevelteken. “Ne donderbessem is ’t bluisel van de huuslook in gestileerden vorm; ’t mot bescharming tegen schoer geven”. |
| DONDERWÖRMKEN | donderbeestje (Limothrips). I-j hebt stäöreg last van donderwörmkes al met zon breujereg weer op de fietse zit”. |
| DONKEREN | donker worden. “Ze wollen nog gaon schaatsen, maor ’t begon al te donkeren”. |
| DONNE | dronken. “Nao één glaesken foezel is e al donne”. |
| DONTE | 1) mannetjesbij, dar. “Donten in de iemenhuve zorgt veur de bevruchting”. 2) luie, saaie vrouw of meisje. “Dee donte zit moor met ’t gat op den stool”. Kiek bi-j: blommezeute. |
| DOOF | zonder vrucht. “Ne dove nötte”. Kiek bi-j: loos. |
| DOOK | 1) doek. “Dee deuke mot in de wasse”. 2) grijs linnen. “’t Dook op de blekke leggen”. 3) “Hee is zo wit as ne dook” – hij ziet lijkbleek (van ziekte). |
| DOON | 1) “’t Deut ‘m niks” – het hindert niet. “Gaot ter toch hen; dat deut ‘m niks as e ow neet kent”. 2) “Dat doo’k met ow” – daar wil ik met je om wedden. Daor heb ze geen twinteg melkbeeste’ zei Jans, ‘dat do’k met ow'”. 3) “’n Onwies doon” – een domme manier van doen.. |
| DOONBAODEN | [uutspr.: doonbaonn] Kiek bi-j: doonboer. |
| DOONBOER | “Den doonboer is de boer met peerd, dén bi-j ’n startgeval alles regelden, zoas ’t angeven op ’t gemeentehuus, de misse bestellen en den liekwagen rienn”, zo regelt hij ook het “anzeggen”. Kiek bi-j “anzeggen” |
| DOONBOOK | boek, waarin de namen van overledenen opgetekend zijn. “Hee steet neet in ’t doonboek”. |
| DOONE | “Wat te doone maken” – iets teweegbrengen, opschudding veroorzaken. “I-j könt mi-j wat te doone maken met owwe kunsten”. |
| DOONGELOF | bijeenkomst met koffie e.d. na de begrafenis. “’t Doongelof is bi-j ’t Zwaantjen”. |
| DÖPKES | klappertjes |
| DÖRKEN | [Zie.] vermoeid lopen. “’t Olde mense dörken naor de karke”. “. |
| DÖRPEL | drempel. “Pas op veur den dörpel |
| DORST | [uutspr.: dos] “He’j dos; Gao noor De Vos; Door hebt ze ’n hundjen; Dén pist ow in ’t mundjen” (riemken). |
| DÖRVEN | 1) durven. “Dörf i-j aover dén graven hen te springen?”. 2) mogen. “Hee dorf neet van zien moder”. |
| DOSKEN | dorsen. “Bi-j Ni-jhoes hadn ze ’n paar bedde rogge edosket”. |
| DOSKER | (loon)dorser. “Dee van Te Pelle waren doskers en konden ok etten as ne dosker”. |
| DOSMÖLLE | dorsmolen. “Monn kump de dosmölle”. |
| DOSVLAEGEL | dorsvlegel. “De dosvlaegels hangt onder de hilde”. |
| DÖTTEREG | suf, slaperig. Kiek bi-j: döddereg. |
| DRAEGEBAND | draagband van een kruiwagen. “Veld-Jans-Hindrik uut Vraogender gink naor ’t vaene met ne kruwagen in ne draegeband”. |
| DRAEJLASSE | kruis in de broek. “Hee sprong aover den puntdraod hen en too had e gin draejlasse meer in de bokse”. Kiek bi-j: geschrit. |
| DRAMPOT | zeurpiet. “Wat ne drampot is dat”. Kiek bi-j: galverd, gugerd. |
| DRAO | 1) traag, sloom. “Hee kwam vanmonn zo drao veur ’n dag”. 2) droog, schor. “Ik bunne luk drao in ’n hals”. |
| DRAOD | 1) draad. “Den draod in de naolde doon”. “Op taofele lagen allemaol dräö”. 2) afrasteringsdraad. “Den draod van de weide vaste maken”. 3) “Van den draod afkommen” – in de war zijn. “Ik bun stomp van den draod af-ekommene”. Kiek bi-j: biesterbane. 4) “Gin dreugen draod meer an ’t lief hemm” – doornat zijn. |
| DRÄÖDEREG | vezelig. “Dräödereg vleis”. |
| DRAODNAEGEL. | eigenwijze man. “’t Is al-ze-laeven ne draodnaegel ewes”. Kiek bi-j: geister, pradde, prewwel. |
| DREEHOOK, DREETIMPE, DREETUTE | driehoek, driesprong. “Wee wont door an dén dreetute?”. |
| DREE-MEMME | koe die slechts uit drie spenen melk geeft. “De koo is dree-memme ewoddene”. |
| DREESTRIKKEN | “Bi-j dreestrikken mot de beide spöllers dree zwatte of dree witte kiezelkeitjes in kavakken op ene riege zeen te kriegene”. |
| DREE-STUVER-CENTJEN | “Lopen as ’n dree-stuver-centjen” – opschepperig, trots lopen. |
| DREETPOL | gras dat groeit rond een ‘kooflatse’. “De beeste hebt haoste gin grös meer, maor de drietpöIle laot ze wal staon!”. Kiek bi-j: drietpol. |
| DREK | modder. “‘Al ’n varken good doot krie’j spek; A’j ’n mense good doot krie’j drek’, zeg i-j um an te geven dat mensen vake minder dankboor bunt as beeste”. |
| DRELLE | 1) sliert, rafel. “Der hönk ne drelle an ow kleed”. 2) slet. “Met dee drelle gao ik geen veslaovend hollen”. |
| DRETTEREG | 1) aan diarree lijdend. “Wa’k egettene hebbe, we’k neet, maor ik bun zo drettereg”. 2) armzalig. “Zon drettereg keerltjen en toch zovölle präötjes”. |
| DREUGEDRAOD | waslijn. “Den dreugedraod is eknapt”. |
| DREUGEN | saaie jongen of man; droogstoppel. “Met dén dreugen wil geen deerne dansken”. |
| DREUNZE | [Vra.] verkoudheid (bij paarden). “’t Peerd hef de dreunze”. Verg.: bleuken. |
| DRIEKUSMAN | “De jonges en de maekes dansten en stampten den Driekusman op de daele”. |
| DRIEST | “Der driest oetzeen” – er chic gekleed uitzien. “Zee zut ter driest oet”. |
| DRIETEBUUL | bangerik. “Wat bun i-j ne drietebuul”. “Ne drietebuul van ne keerl”. Kiek bi-j: driethuus, scheiterd. |
| DRIETEN | 1) zijn behoefte doen. “Hee is hen drieten”. 2) “Loop hen drieten!” – donder op! 3) “Driet mi-j wat!” – wat kan mij dat schelen. 4) “‘Al ’t gat uutleent, mo’j deur de ribben drieten’, zeg i-j um an te geven da’j de gevolgen van ow eigen stommiteiten zelf mot draegen”. 5) “‘Den duvel drit altied op den grootsten hoop’, zeg i-j as ter ene, wel rieke is of altied geluk hef, nog rieker ewodn is of nog meer geluk ehad hef”. |
| DRIETEZAT | stomdronken. “Met de karmisse is Knelis altied drietezat”.. |
| DRIETHEUPKES | bepaald soort kindersnoep. Verg.: balletjes, baltjes, opzetterkes. Ook bekend als “ponoma’s”. |
| DRIETHUUS | bangerik. “Waog i-j dat neet? Driethuus!”. Kiek bi-j: drietebuul |
| DRIETPOL | pol met lang gras op de plaats waar een koeiehoop gelegen heeft. “Beeste vret ’t grös van ne drietpol neet”. Kiek bi-j: dreetpol. |
| DRIEVEN | (iemand) aansporen. “Ik laot mi-j neet drieven; a’j drieven wilt, mo’j schäöpe hollen”. |
| DRILLEMÖLLE | draaimolen. “Kiek ‘m ’s kestereg op ’t peerdjen zitten in de drillemölle”. |
| DRINKENSBUSKEN | blauw, emaille drinkbusje. “’t Drinkensbusken met kolde koffie”. |
| DROBBEL | groepje. “Ne drobbel boerderi-jen”. Kiek bi-j: droebel. |
| DROEBEL | groepje. Kiek bi-j: drobbel. |
| DROEVE | druif. |
| DROP | druppel. “Met ’n dröpken honneg vang i-j meer vlegen as met ’n vat azien”. |
| DROPPEL | 1) druppel. 2) “Ik preuve altied met dröppels” – ik drink een borrel altijd voorzichtig. |
| DRUIVELEN. | dralen, talmen. “Zee had geliek dat e vake klungelden en druivelden”. Kiek bi-j: klungelen. |
| DRUKKEN | 1) duwen. “Drukken; dan geet de deure wal los”. 2) zich ergens aan onttrekken. |
| DRUUFKESBAEZE | (rode, witte) bes. “De getelings hebt de meeste druufkesbaezen al op-evrettene”. |
| DUCHTEN | denken. “Mi-j duch da’w maor ’s op hoes an mot |
| DUFTEG | flink. “’t Is ne duftegen labes van ne pannekoke ewoddene”. |
| DUKEN | 1) zoenen, kussen. “Ik duke nog lever de koo op ’t geer as mien schoonmoder op de kieve”. 2) “Zich duken” – zich bukken. “Hee duken zich net op tied”. Kiek bi-j: doeken. |
| DUNGELEN | “Lopen te dungelen” – (doelloos) (rond)slenteren. “Wat loop i-j toch te dungeln; kö’j geen trad vatten?”. Kiek bi-j: gengelen. |
| DUTTE | deuk, gat. “Hee hef ne dutte in ’t spatbord van de auto”. “Hee veel zich ne dutte in de kop”. |
| DUU | [Zie.] “Duu doon” – (elkaar) omhelzen. “’t Bleef neet bi-j duu doon door in de rogge”. |
| DUUKSKEN | kusje. “Krieg ikke van ow nog ’n duuksken, Drieksken?”. Kiek bi-j: smakkerd, smok, smuksken. |
| DUVEL | duivel. “Den duvel drit altied op ne groten hoop” voordeeltjes komen altijd bij rijke lui terecht). |
| DUZEND | duizend. Kiek bi-j: doezend. |
| DWAALLÖCHTE | dwaallicht. “Tusken de beume deur zoog e no wied-af ’n kniepend lech schienen: ne dwaallöchte”. |
