| Zuwents | Betekenis |
| BAALSCHOTTE | (blauwe) groflinnen werkschort. “Doot ne baalschotte veur a’j de varkene gaot voorn”. |
| BAALZAK | grote jute zak. “De olde kranten wodn in ne baalzak epakt”. |
| BAAR | geheel, louter en alleen. ‘t Is baar lefebri-je”. |
| BABBELE’GUUTJES | grapjes (met mimiek). “Kom; gin babbeleguutjes an taofele!”. |
| BAEBINDE | [Zie.] zwaluwtong (Polygonum convolvulus). |
| BAELDER, BAELER | bedelaar, schooier. “Ze loopt der bi-j as baelas”. |
| BAENZEL | [Harv., Zie.] knuppel. Kiek bi-j: benzel. |
| BAETEN | bidden. “Lao’w eers baeten”. |
| BAEZE | 1) “Ne vervaelende baeze” – een brutaal meisje. “Dee vervaelende baeze; ik zal ze ne afjach geven”. 2) “Ne mooie baeze” – een knap, mooi meisje. |
| BAEZENSTROEK | bessenstruik. “Achter in den hof steet nog ne olden baezenstroek”. |
| BAK-AOVEN | bakhuisje. “Bi-j Joop en Minie Kruup op de Hoort heb ze nog ne olderwetsen bak-aoven”. |
| BAKLOCHTE | lichtbak, gebruikt door stropers. |
| BAKTROGGE | baktrog |
| BALG | blaasbalg, buik, pens. “‘Dén hef den balg weer dikke!’, wodt ter ezeg as ter ene volle egettene hef”. |
| BALKEN | zolder boven de deel. ‘t Heuj wodt op-estokkene deur ‘t slop en dan op de balken ever. |
| BALKENBRI-J | balkenbrij. “In balkenbri-j mot völle schrömkes zitten”. |
| BALKENSLEET | één der losse boomstammetjes die naast elkaar op de ankerbalken rusten en die de boven de deel gelegen zoldervloer vormen. “Der mot ni-je balkenslete komm”. |
| BALLETJES, BALTJES | (kussenvormig) snoepgoed. “Lank mi-j nog ‘n paar baltjes”. Verg. drietheupkes, opzetterkes. |
| BANDELEN | hoepelen. “De kindere bunt boeten an ‘t bandelen”. |
| BANDGARDEN | twijg om mee te binden. “Bi-j ‘t dekken van ‘t dak komt de bandgarden dwas op ‘t stro te liggen”. |
| BANDREKKEL | kettinghond. “Hee was zo helleg as ne bandrekkel’, wodt ter ezeg as ter ene onmundeg kwaod is”. |
| BANJER | herrieschopper. “Met dén banjer kë’l gin doon hebben”. Kiek bi-j: basbender. |
| BAODEM | uutspr.: baomm] bodem. “Ik kan neet wieter; ik bun op den baomm”. |
| BAOVEN | 1) boven. 2) ‘Onderste baoven” – ondersteboven. 3) “‘t Lege baoven” – de opkamer. |
| BAOVENDEURE | voordeur, hoofdingang. “Hee gink ter an de baovendeure an in en an den nindeure an oet. |
| BARG | hooiberg. “Heuj halen uut den barg”. |
| BARKENBESSEM – | bezem van berketwijg. “Broek dén barkenbessem maor, a’j de daele an wilt keern”. |
| BARKENBOS | bos van berkebomen. “‘t Is enen barkenbos in ‘t vaene”. |
| BARSTEN | “Te basten” – buitengewoon veel. 1-j lacht ow te basten, a’j dat zeer. “Hee Ibp zich te basten um de beeste bi-j mekare te kriegen”. |
| BAS, BAST | “Neet zuver op den bas waezen” – niet te vertrouwen zijn. |
| BASBENDER | herrieschopper. “Wat ne basbender”. Kiek bi-j: banjer. |
| BASKE | lawaaischopper (vrouw) |
| BASSE | 1) achterwerk 2) bovendijbeen. “Hee hef ‘n bloodzweer an de linker basso”. 2) schoppenvrouw bij het ‘sollokaarten’. Kiek bi-j: sollokaarten. |
| BATSE | platte schop. |
| BE’DACH | “Is ‘t ow bedach?” – meen je het; ben je serieus? |
| BEDDE | 1) bloemenperk 2) “‘n Kind uut ‘t halve bedde” -een kind uit het tweede huwelijk. 3) “‘n Bedde rogge” – (bij het dorsen) de hoeveelheid rogge die in één keer door de dorsers gedorst wordt. “Hoovölle bedden hebt ze vandage edosket?”. |
| BEDDEGAONSTIED | bedtijd. “Nao de pleetjes en de karnemelkse pap is ‘t beddegaonstied”. |
| BEDDEPLANKE | 1) opstaande plank aan de voorkant van een bedstee. 2) “Dat is ter vaste ene van de beddeplanke” -(gezegd van een kind dat precies negen maand na het huwelijk geboren is). Kiek bi-j: vleujenknepper; verg.: veurgekienden. |
| BEDDESTAE | bedstee. “Ne moes in de beddestae? Dan kö’j ‘t slaopen wal vergetten”. |
| BEDISSELEN | beslissen. “Oze Jan bedisselt altied alles met moder”. |
| BEDOON | “Zich bedoon van schrik” – in de broek doen van schrik. “Hee hef zich van schrik bedaone”. |
| BEDREUFD | 1) vervallen, verwaarloosd; rommelig. “De kamer lig ter zo bedreufd bi-j; der is niks op-eruumd”. Kiek bi-j: armeudeg, verkommen. 2) jammerlijk, triest, droevig. “‘t Is bedreufd met ‘m af-elopene”. 3) armzalig. “Wat löp e der weer bedreufd bi-j”. 4) “‘n Bedreufd mens” – een zielige vrouw. “Ne bedreufden” a) een stakker. b) iemand die humoristisch voor de dag komt. 5) “Bedreufd weer” – slecht, naar weer. 6) “‘n Bedreufd spul” – een akelige toestand. 7) “Bedreufd lekker” – buitengewoon, erg lekker. “Wat smik mi-j den moos toch bedreufd lekker”. Kiek bi-j: onbezoesd, ongelukkeg. |
| BE’DUZELEG / BEDUUZELD | bewusteloos. “Kom der mor neet kort bi-j; hee slöt ow beduzeleg, want hee is onmundeg helleg”. |
| BEEF-ESKE | ratelpopulier. “Der stond ne hele riege beef-esken langs den diek”. |
| BEEN | 1) “Smiet ow van de bene!” – ga zitten? 2) “Der ene bi-j de bene hemm” – iemand te pakken nemen. “Ze hebt mi-j good bi-j de bene ehad”. Kiek bi-j: wanne. |
| BEESTE | koeien. “De beeste komt weer op stal”. “‘Ik mot weer wat achter de beeste hebben’, zeg ‘n weduwvrouwe as ze weer trouwen geet”. |
| BEESTEMARK | veemarkt. “De beestemark in Lechtenvoorde besteet neet meer; door is Deutekem met gaon strieken”. |
| BEGAOGE, BEGAOVEN, BEGAOVEN | ziekte bij varkens: vallende ziekte. “‘t Poggen hef de begaogen”. |
| BEGAPEN | “Neet te begapen waezen” – niet te overzien zijn. “Bo völle ne vleegmechine kost, is neet te begapen”, |
| BEGRAFFENISSE | begrafenis. “‘t Was drok op de begraffenisse”. Kiek bi-j: grove. |
| BEHEI | kouwe drukte, snoeverij. “Wat ‘n behei maakt dee leu toch van ne gewonen verjeurdag”. |
| BEIERTÖW | schommel. “Ik zal ow wal ‘n beiertöw in den koostal maken”. Kiek bi-j: ruile. |
| BEKKE | In 1929 vroon zo hard, da’j van Lechtenvoorde aover de Reurlse Bekke noor ‘t Huus te Reurle kon’n schaatsen”. |
| BE’KLOMMERD | [Zie.; uutspr.: beklommad] verkleumd. “De kalvere stonn beklommerd an de pöste”. |
| BEKUMSTE | “Ziene bekumste hebben” – genoeg gegeten hebben. “Zo; ik heb miene bekumste!”. |
| BELZEKEN | kleine, blauwe pruim. |
| BENI-JD | benieuwd. “Ik bun beni-jd wee dat wunt” |
| BENI-JEN | “‘t Zal mi-j beni-jen!” – dat moet ik nog zien! |
| BENNE | 1) mand. Kiek bi-j: mende, moeke. 2) “‘Ne olden hane en ne jonge henne brengt kukene in de benne’, zeg i-j um an te geven dat ne jonge vrouwe en ne olden man völle kindere kriegen könt”. Verg.: wege. |
| BENZEL | knuppel. “Hee sloog der met ne benzel op los”. Kiek bi-j: baenzel. |
| BERAPPEN | “Iets neet können berappen” – iets niet kunnen betalen. “‘Ne ni-je fietse?’ ‘Nae, dat kö’w neet berappen'”. |
| BERENBOKSE | pas geboren kalf met een breed achterstel. |
| BEROOP | beroep, vak. “Van beroop was e snieder”. |
| BE’SCHALTEREN | uutspr.: beschaltan] verwensen, schelden, vervloeken. “Dén keerl wodn toch zó helleg op mi-j, dat e mi-j begon te beschaltern en te verweunsen”. |
| BESCHEED – | “Bescheed wetten aover” – verstand hebben van. “Nolle wet aover alles bescheed”. |
| BESCHRENE | schrijlings. “Beschrene op ne stool zitten”. |
| BESCHUTE | “‘I-j ok ne beschute, Rosendahl?’. ‘Astebleef. ‘Met sükker?’. ‘Nae, danke’. ‘Met keze?’. ‘Nae, ok neet!’. ‘Jam?’. ‘Nae, dankel’. ‘Wat mot ter dan op?’. ‘Noe; umda’j zo anholdt: ne halven hane!'”. Kiek bi-j: schute. |
| BESCHUTENPAP | pap van beschuit met melk. “Lust ow beschutenpap?”. Kiek bi-j: schutepap. |
| BESCHUUT | 1) “‘n Beschuten Jentjen” – een verwend kereltje. “‘t Is mi-j zon beschuten Jentjen; ‘t mot lomp lekker waenn, anders lust e ‘t neer. 2) “(‘n Kind) ‘n beschuutjen geven” – “‘Kom i-j mor ‘s bi-j grotvader zitten, menneken; dan zal ik ow is ne beschuutjen geven’, zei grotvader en ton kietelden e Gert-man onder de kinne”. |
| BE’SMUUSTEREN | “Der ene besmuusteren” – over iemand roddelen. “I-j mot mi-j neet besmuusteren”. |
| BESSEM | “Ne ni-je stelle an den bessem doon”. |
| BESTOETHASPELEN | regelen, klaarspelen, in orde maken. “Bo heb ze dat zonder geld können bestoethaspelen?”. |
| BETUUN | schaars. “At de hoondere rureket, bunt de eiere betuun”. |
| BEUGER | dwarslat van vlieger. Verg.: flitsebaoge. |
| BEUKE | 1) boeken 2) beuk. “Opzied van ‘t hoes stond ne beuke”. |
| BEUREN | 1) tillen. “Mo’k ow van ‘t peerd beuren?”. 2) dragen. “Kö’j dat wal beuren, keerltjen?”. |
| BEVALLEN | “‘t Bevölt mien prima” – het bevalt mij prima, Kiek bi-j: gevallen. |
| BEVERKES | trilgras (Briza media). “Der staot gin beverkes meer in ‘t grös; dat kump van den kunstmes en ‘t spuiten”. |
| BE’VRETTEN | ten koste van anderen eten. “De grote poggen bevret altied de klein |
| BEVVEREG | beverig, trillerig. “Ze is lomp bevvereg; ze kan gin köpken vaste-hollen”. |
| BEZEN | mattenbies (Scirpus lacustris); pitrus (Juncus effusus), “Bezen greujt in lege weidens. Kiek bi-j: pikkeröske, rusken, |
| BIELE – | bijl. “Jan was ‘t holt an ‘t kleuven met de biele”. Kiek bi-j: akse, |
| BIESTERBANE | Der met in de biesterbane waezen” – in de war zijn. “Ik bun der met in de biesterbane ik begriepe mi-j der niks meer van”. Kiek bil; draod. |
| BIEZE | An ene bieze” – aan één stuk. “Hee äöst an ene bieze deur”. Kiek bi-j: biezebane. |
| BIEZEBANE | “An ene biezebane” – aan één stuk. Kiek bi-j: bieze. |
| BI’JDOON | laten paren. “De more do’k tokken wekke bi’j |
| BI-JE | bij (insect). “Ne bi-je kan ow mor ene kere stekken”. |
| BI-JENHOLDER | bijenhouder, imker. “Ne richtegen bi-jenholder zal ‘t piepreuken neet verleren”. |
| BI-JENHUVE, BI-JEN HUVEN | bijenkorf “In dee bi-j enhuve zit al honneg”, Verg.: huven. |
| BI-JENSCHOER | bijenstal. “Kom neet te dichte bi-j ‘t bi-jenschoer; ze könt ow stekken. Kiek bi-j: iemensohoer. |
| BI-JMEESKEN | koolmees (Pams major). “‘I-j mot ‘t bi-jmeesken ok zien ei gunnen’, wordt ter ezeg um an te geven da’j ‘n ander ok is wat gunnen mot |
| BIJSCHIKKEN | in de kring of aan tafel gaan zitten (om le praten ei te eten). “Too-t-e zich bekend emaakt had, moch e bi-jschikken”. |
| BI-JVOOT | bijvoet (Artemisia vulgaris), |
| BINNEN | t Heuj, ‘t zaod binnen hebben”- het hooi, de graanoogst van het land hebben. |
| BINNENTESSE | binnenzak. “‘t Geld in de binnentesse en ‘t kniepmes in den naoszak”. |
| BIZZEN | onrustig rondlopen, “De beeste bunt an het bizzen; der zit weer ‘n schoer en de loch”. “‘At den enen bizzeket, stök den andern de start op’, wodt ter ezeg as den één ergens met begint en ‘n ander al gauw volgt”. |
| BLAD | blad. “De bla valt al van de beume; ‘t is ok zo kold en nat”. |
| BLAKSEM | (uitroep van verbazing) bliksems. “Blakseml Waar heb i-j dén mooien auto wandan ehaald”, Kiek bi-j: blikschater, tuufskaters-nog-an-too. |
| BLÄÖKESNAT | [Zie.] jenever. “Zo rond 1890 was den foezel in Duutsland goedkoper as hier. Dee wodden dan deur ne flinke boerenmeid de grenze aover-esmokkeld in varkensblaoze verstopt achter ‘t jak. De douane kek ter eer neet achter en zo koon ze dan bläöskesnal drinken!”. ‘Mi-jken, mi-jken, doot ‘t neet; At ‘t ow neet good geet; Mi-jken hef ‘t zo vake edaone; ‘t Is aer altied good egaone’, wodn der ezongen aover ne vrouwe uut Achterzouwent, dee rond 1900 foezel smokkelden uut Bokelt”. |
| BLÄÖKESRAEGEN | hevige regen, “At ter bläöskesraegen kump, dan kan dat wal dree dagen duren”. |
| BLÁÓKESPAP | pap die nog kookt als die wordt opgeschept |
| BLAOZE | 1) blaas. “Op de karmisse dede ze altied blaoze sloan. Dan wodn anderhalven meter van de grond an ne horizontalen paol twee tunnekes eschaovene; twee jonges kroppen der op, elk op één tunneken. Ze prebeerden dan mekare met ne opgeblaozen varkensblaoze der af te slaone. Wel ‘t langste bleef zitten, had ewonnene”. 2) “‘Amen’, zei de köster en de karke was oet; ‘Knap’, zei de blaoze en de wind was ter oet!” |
| BLAOZEPIEPE | pijp waarmee het vuur aangeblazen kan worden. “Met de blaozepiepe kump ‘t veur wal weer an”. |
| BLAUWBAEZE | blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus). “‘Wat bunt dat veur baezen, grotvare?’. ‘Dat bunt blauwbaezen, mien keerltjen’. Blauwbaezen bunt joh rood. Jao dat kump umdat ze nog greun bunt. Verg.: vaenebaezen |
| ‘BLEENZEKE, ‘BLENZEKE | paardevlieg (Tabanus). “De beeste zit vol bleenzeken”. |
| BLEERBAK | schreeuwerd |
| BLEERPANNE | schreeuwlelijk. “‘Dee bleerpanne van Tillas’. ‘No; vlak mi-j dee Van Kleins ok mor neet oet!'”. |
| BLEKE | plaats waar het wasgoed gebleekt wordt. |
| BLEKENKLOMP | klomp met lange steel om de was mee te besprenkelen. “Dee dekselse jonges hebt de stelle van den blekenklomp etrokkene”. (ook geeterklompe) |
| BLEKKEN | blaffen. “Heur den hond ‘s blekken”. Kiek bi-j: blökken. |
| BLEREN | [uutspr.: blee-an] huilen. “Door hoof i-j neet zo umme te bleern”. Kiek bi-j: grienen, liepen. |
| BLEUDJEN | mager vrouwtje, scharminkel |
| BLEUKEN | [Vra.] (een paard dat lijdt aan “dreunze”) behandelen door hem een zak met hooizaad en warm water om de hals te hangen. “At ‘t peerd de dreunze hef, dan mo’j ‘t maor ‘s bleuken”. |
| BLEUTEN | de deklaag verwijderen van (iets). “Bleut i-j ‘s effen de pestvoorkoele, dan kan’k der bi-j”. (bleuten: letterlijk “bloot maken”) |
| BLIK | “Ne blikken hood op hemm” – failliet zijn. “Gradus hef ne blikken hood op; hee hef niks meer”. |
| BLIKGAT | jeuk aan de aars, zadelpijn. “Ik heb las van ‘n blikgat”. |
| BLIKKEREG | grijs. “‘t Zut ter zo blikkereg uut deur ‘t holt’, zeg i-j as ter mot is”. |
| BLIKSCHATER | (uitroep van verbazing) bliksem. “Oh en te blikschater! Door kump Gert-man alweer uut berre. Kiek bi-j: blaksem, tuufskaters-nog-an-too. |
| BLIKSCHATERS | “Ne blikschatersen aap” – een brutaal, lastig kind. |
| BLÖKKEN | blaffen. “Den hond begon te blökken: der was vrömd volk op ‘t arf. Kiek bi-j: blekken. |
| BLOME | -1) bloem. “Ze hef blomen ekof op de mark(t)”. 2) ijsbloem. “‘t Hef had evrorene; de blomen ko’j met dufteg stokken neet veur de roeten henkriegen”. “Dat bier is zo kold; i-j kriegt ter haoste blomen van op den boek”. |
| BLOMMEZEUTE | 1) appelmoes 2) zekere soort geel-witte, zoete appel. “Blommezeuten mo’j neet gebroeken veur de pannekoke”. 3) saai, onnozel meisje; doetje, trut. “Da’s mi-j ne blommezeute; danske i-j der moor met”. Kiek bi-j: donte. |
| BLOND | paarsachtig, blauwachtig. “Hee hef ammaol blonde plekke op de bene”. “Wat bunt de eerpele blond”. “‘t Keerltjen hef ‘t gezichte blond van de kelde”. |
| BLOOD | 1) bloed. “Jan-Willem hef ‘t blood neet good” Kiek bi-j: gebleute. 2) “Ne blood (van ‘n kind)” – een stakker. “Dee arme bleute van kindere hebt kwelke klere an ‘t lief” |
| BLOODKLOETEN | bloedworst zonder darm. “Wi-j bunt noo an de bloodkloeten”. Ook “endepungel” (dikke darm) |
| BLOOT | “In ‘t blote pak” – zonder overjas. “Hee ging in ‘t blote pak met Paosken naor de karke”. |
| BLORE | blaar. “Lopen met ne blore an de hakke völt zoer”. |
| BLUISTEREG | winderig en buiig. “‘t Is bluistereg weer vandage”. |
| BOCH, BOCHT | rommel. “Vaeg i-j dat boch maor bi-j mekare”. |
| BOD | “Der ene bod doon” – iemand op tijd berichten. “Ik zal ow bi-jtieds bod doon”. |
| BOEK | 1) buik. “Zee hef piene in den boek”. 2) “Zich in den boek bieten” – zich in de nesten werken. “He’j oe met dat wark in den boek ebettene; dat ha’k wal edach”. |
| BOEKPIENE | buikpijn. “Et neet te völle eerpele; door krie’j boekpiene van”. |
| BOEKSLAGEN | hijgen. “Heur Hendrik toch weer ‘s hechten en boekslagen”. Kiek bi-j: hechten, hiemen. |
| BOEKWEITENZAOD | [Zie.] “‘Boekweitenzaod en vrouwleupraot bunt ongewisse’, zeg i-j um an te geven da’j der lange neet altied van op an könt dat ‘t zaod van boekweite opkump”. |
| BOEKZEEK | beurs. “Boekzeke peern”. |
| BOEKZEER | buikpijn. “I-j zollen der boekzeer van kriegen”. |
| BOER | “‘Van ne boer naor ne börger, dat geet as ‘n örgel; Van ne börger naor ne boer, völt zoer’, zeg i-j umdat ‘t meujleker is um boer te waenn as börger”. |
| BOESKE | 1) takkebos. “Haal maor ‘n paar boesken uut de schoppe”. 2) “‘Door is ne boeske te weineg onder verstokt’, zeg i-j as ter ene wat neet zo good an-epakt hef”. 3) “‘Da’s ne groten noffel; door hadn ze ne boeske meer onder motten verstokken’, zeg i-j as ter ene wat an-epietst mot wodn”. |
| BOESKEMIETE | mijt van takkebossen. “Ze hebt de boeskemiete veur Paosken in brand estokkene”. |
| BOESKEN | takkebossen maken. “De mansleu bunt hen boesken”. |
| BOESKOOL | witte kool. “Van boeskool wodden völleweggens zoerkool emaakt”. Kiek bi-j: kabbes. |
| BOESKOOLBLAD | blad van witte kool. “‘n Boeskoolblad met roepen, door kö’j zo good van poepen”. |
| BOESKOOLSNIEDER | krom mes, waarmee kool gesneden kan worden. “Ne boeskoolsnieder mo’j neet in den kelder bewaarn, dan roest e”. |
| BOESKOOLSTEEN | kei die op de zuurkool in de keulse pot ligt. “Zeuk i-j is ne mooien boeskoolsteen veur moder. In Vraogender bunt ter zat”. |
| BOEZEWIND | harde wind. “Gao maor um den heerd zitten; buten is ‘t boezewind en jachsnee. |
| BOH, BOO | hoe. “Boo geet ‘t?” “Boo old bu’j?””Boh dan?” “Boh noh!” (nou, nou!). “Boh foj!” (foei toch!). “Boh jao”, “Boh wisse (ja zeker). Kiek bi-j: hoo. |
| BOK | “Bok, bok, bok, hoovölle oorne he’k?” – “Bi-j bok, bok, bok, hoovölle oorne he’k, hol i-j ‘n antal vingers op de rugge van ‘n ander, dén dat antal dan raoden mot”. |
| BOKHARST | stuk ribbekast van het varken. “Ik heb ne besten bokharst in ‘t kuven”. |
| BOKHINKELEN | “Bi-j bokhinkelen mo’j ‘n plat steentjen in ‘n kavak gooien, zonder da’j op de lienen van ‘t kavak komt” en dan met één voet de steen in een ander vak schoppen of het vak waarin een steen ligt overslaan. |
| BOKSE | 1) broek. “Dee bokse is mi-j völs te wied”. 2) “‘Dén scheurt zich de bokse neet’, zeg i-j a’j deurhebt dat ter ene ‘n ander ‘t wark löt doon”. 3) “Woor-t boksen bunt, door geldt geen rökke” – waar mannen zijn, hebben vrouwen niets te vertellen. |
| BOKSENBIER | 1) bier dat op de derde dag na een bruiloft werd getapt. “‘t Boksenbier smaken ‘m neet”. 2) “‘n Boksenbier geven” – een feestje geven. |
| BOKWEITENMAEL | “Ne pannekoke van bokweitenmael met twee gloepers van spekharsten der in”. |
| BOLKALF | stierkalf. Kiek bi-j: bulleken. |
| BÖLKEN | 1) boeren, een boer laten. “Neet bölken an taofele, soeman”. 2) loeien. “Heur de beeste weer is bölken; wi-j mot gauw hen melken”. |
| BOLLE | 1) “Ne bolle spek” – een groot stuk spek. “Ne bolle spek in de wieme”. 2) stier. “Hee hef ‘n paar beste bollen in de weide lopen”. 3) “Ne kop as ne bolle hemm” – kwaad zijn. “Hee had ne kop as ne bolle, zo helleg was e”. |
| BOLLEBAK | 1) houtblok, waarop men hout kan kloven. 2) kinderschrik. “Jonges; neet te dichte bi-j den kolk kommen; der zit ne bollebak in!”. 3) “Ne bollebak van ne keerl” – een bruut. |
| BÖLLEN | [Vra.) (gezegd van een tochtige koe) klagend loeien. Kiek bi-j: bullen. |
| BOLLENHETTE / BOLSE HETTE | drukkende hitte. “‘t Is mi-j toch ne bollenhette buten; wi-j gaot binnen zitten”. |
| BOLS | (gezegd van een koe) tochtig. “Ne bolse koo”. |
| BOLTEBAOGEN | kruisboog. “De jonges bunt met ne boltebaoge an ‘t scheten”. |
| BOMS | 1) smak. “Met ne boms ging Nolle deur de planken vloere hen”. 2) uitroep. “Boms! Door lag e op ‘t ies”. |
| BOMSKEN | stoten, slaan, bonzen. “Tegen de deure bomsken”. |
| BON | wat voor een. “Bon huus wont e in?” “Bonne bokse had e an?” “Bonnen hond hebt ze door bi-j huus lopen?”. Kiek bi-j: hon. |
| BOND | “De Bond” – de ABTB. “Jan is hen mael halen bi-j den Bond”. |
| BONE | “Grote bonen” – tuinbonen. “Grote bonen neumt ze ok wal ‘platveute’ of boerentene of ‘bonen met ne klikke in ‘t gat'”. Kiek bi-j: platveute. |
| BONKE | 1) (groot) stuk turf. “Laot dee grote bonken maor liggen; dee mot in stukken emaakt wodn”. 2) “Ne bonke geld” – een hoop geld. |
| BONNE | puistje, pukkeltje. “Den kleinen Gertman zit onder de bunnekes”. Kiek bi-j: hetsebonne. |
| BOOM | “‘Beumken groot, eumken dood’, wodt ter ezeg um an te geven dat de planter van ne boom allange dood is, as den boom zelf groot is”. |
| BOORD | baard. “Hee had ne boord as kas” (= hij had een baard van je welste). |
| BOORZE | alvleesklier. ” ‘t Motte hef ‘t an de boorze |
| BORG | gesneden mannetjes varken. |
| BÖRGER | 1) burger. “De börgas oet den stad”. 2) [Vra.] “Verhuzen kost ne börger ne schoo en ne boer ne koo” (= een burger kan goedkoper verhuizen dan een boer) |
| BORSTKORNE | [uutspr.: boskonne] rundvlees van de borst. “Geef mi-j maor ‘n stukke van de borstkorne”. |
| BOS | 1) “Bos waezen” – blut zijn. “Ik bun bos; ik hebbe niks meer”. 2) “Der ene bos kaarten” – iemand al zijn geld afhandig maken bij het kaarten. “Ze hebt mi-j bos ekaart”. |
| BOSDUVEL | smeerpoes. “I-j bunt zo zwart as ne bosduvel”. Kiek bi-j: smoks, soeman |
| BOSSELEN | woelen. “De henne lei te bosselen in ‘t losse zand”. Kiek bi-j: kroelen. |
| BOTS | pardoes. “Hee leep mi’j bots tegen ‘t lief” |
| BOTTERBLOME | dotterbloem. “Botterblomen staot vake langs ‘n graven”. |
| BOTTERZAOD | huttentut. Kiek bi-j: huttentut. |
| BOUW | “In de bouw” – in de oogsttijd. “In de bouw mo’j de boeren neet te völle veur de veute lopen; dan bunt ze te drok”. |
| BOUWEN | ploegen. “Jan is op ‘t land an ‘t bouwen”. Kiek bi-j: ummebouwen. |
| BOUWZICH, BOUWZICHT | gereedschap waarmee graan kan worden gemaaid. “Ze bunt met z’n beiden met den bouwzich naor ‘t land egaone, maor den mathaok hebt ze vergettene”. |
| BOWSKEN | [Harv.] bonzen. “Zien hatte bowsketen ton e baoven op de toren van de karke ston”. |
| BOZEM | gedeelte van de schoorsteen dat zich in de kamer bevindt. “De telders staot op den bozem”. |
| BOZEN, BOZZEN | [Vra.] wroeten. “De poggen ligget in de töske te bozzen en te weulen”. |
| BOZZE | 1) “Ne bozze van ne jongen” -een klein, stevig kereltje. 2) “Ne bözzeken sigare” – een stompje sigaar. Kiek bi-j: stumpken. |
| BRAASKE | 1) “Ne olde braaske” – een oud, bouwvallig huis. “Ne olde braaske van ne boerderi-je”. 2) lawaaierige vrouw |
| BRAASKEN | [Zie.] lawaai maken. “Wat bunt ze bi-j den anleg van dén weg an ‘t braasken”. |
| BRAASKERD | zware donderslag. “‘t Löchtten aoveral en ton op-ens: ne braaskerd; ‘t was of ‘t huus inmekare zakken”. |
| BRADDEKEN | [Zie.] breed (aan tafel) zitten. “Jannao zit altied te braddeken an taofel; door kan gin mense meer naost zitten”. |
| BRAKE | 1) “Ne olde brake” – een oud vervallen huis. “‘t Is ne olde brake van een hoes”. 2) werktuig waarmee vlas en hennep gekneusd worden en waarmee de houtachtige delen grotendeels verwijderd worden. “Op de hilde steet nog ne brake en der ligt ok nog luk spiet” (= op zolder staat nog een werktuig voor het breken van vlas en er ligt ook nog ‘spiet’ = vlas). |
| BRANDEWIENTJEN | glaasje brandewijn. “Dooi mi-j mor ‘n brandewientjen met suker”. |
| BRANDKASTE | 1) kluis 2) brandverzekering |
| BRANNETTEL | brandnetel. “Met de mesjesterse bokse an kö’j rösteg deur de brandnettels lopen |
| BRAODEN | [uutspr.: braonn] 1) braden. “Vleis braonn”. 2) “De zunne brödt – de zon brandt. I-j Mint ‘t beste in de schemme blieven; de zunne brödt ter dufteg op”. |
| BRAOKEN | ondiep ploegen. “De knech is naor ‘t land hen braoken”. |
| BRAOM | 1) bramen 2) oneffenheid in het snijvlak van een mes, zeis e.d. “I-j mot den braom der afsliepen, anders kö’j neet maejen”. 2) brem (Cytisus scoparius). “Der greujden völle braomm in ‘t Groller Veld”. |
| BRED | plank. “Wat steet door op dat bred?”. “Jan; haal i-j ‘s effen ‘t bred veur den kruwagen”. Kiek bi-j: bröd. |
| BREEDVLAKS | breeduit. “Bertus ging breedvlaks met ‘t gat in de banke zitten”. |
| BREKKEMEISTER | iemand die (zijn huis) steeds aan het verbouwen en uitbreiden is. “Jan is ne echten brekkemeister: no zet e weer ‘n stukke bi-j de schoppe an”. |
| BREUDS | broeds. “Ne breudse henne”. |
| BREUDSEL | legsel, nest. “‘n Breudsel eiere”. |
| BREUJTIED | broedtijd. “Disse henne is an ‘t ende van den breujtied; de eiere zult no wal gauw oetkommen”. |
| BREUNN | broeden. “Too-t-e gink trouwen, kreeg e zes hoondere met en daor breunn der ok nog ene van “. |
| BRINK | erf rond boerderij. “Den brink ophaegen”. |
| BRINKGRÖ5S | straatgras (Poa annua). |
| BRÖD | “‘Hee hef ‘n bröd veur de kop’, zeg i-j a’j vindt dat ter ene neet anveult wat kan en neet kan”. Kiek bi-j: bred. |
| BROED | bruid. “De brugem en de broed”. |
| BROEDLACHTE | bruiloft. “Op ne broedlachte zongen ze vake: ‘Laot soezen, laot broezen, laot ‘t kosten wat ‘t wil; Den brugem betaalt en zoepen doode wi-j'”. |
| BROEDSKOO | bruidskoe. “‘t Eerste kalf van ne broedskoo wodn nooit verkof”. |
| BROEKEN | nodig hebben, gebruiken. “A’j de kaarte neet meer broeket, lank ‘m mi-j dan weer an”. 2) “Zich broeken” – zich inspannen. “I-j mot ow better broeken; zo kom i-j nooit kloor”. |
| BROEN | bruin. “De pannekoke is mooi broen” |
| BROES | schuim (van bier). “Broes is schoem met bläöskes”. “‘t Bier hef e op, maor ziene snorre zit nog vol broes”. |
| BRÖKKE | breuk. “Hee is opereerd an ne brökke”. |
| BRÖKKERD | “Ne brökkad van ne keerl” – een boom van een vent. |
| BRÖMMEL | braam. “De brömmels bunt nog lange neet riepe”. |
| BRÖMMELBOS | braamstruik (Rubus friticosus). |
| BROOD | “‘t Ongegunde brood wodt ‘t meeste egettene’, zeg i-j um an te geven dat de leu altied wat op ‘n ander an te marken hebt”. |
| BROODSCHOTTEL | zeker bakkersgereedschap (schieter) waarmee het brood uit de oven gehaald wordt. |
| BRUGEM | bruidegom. “De brugem en de broed”. |
| BRUGEMSKNECH | elk der twee jongemannen die samen de gasten voor een bruiloft uitnodigen. “De brugemsknechten mosn zeggen: ‘Hier stao wi-j dan met stok en staf, En legt veur den brugem en de broed de komplementen af. Dan mo’j ‘s morgens maor nao de karke gaon, Dan kö’j etten en drinken nao i-j oet könt staon'”. Kiek bi-j: koezenslöpper, neuger. |
| BRUNTE | (jute) schort. “Zee deut zich de brunte veur”. |
| BUIZEN | 1) ravotten. “Wat bunt dee bungels van jonges weer an ‘t buizen; zeg ‘s dat ze op mot hollen”. Kiek bi-j: dawwelen, froeselen, ramenten. 2) “Zitten te buizen” – veel (alcohol) drinken. “Vrogger zaten de mansleu vake bi-j Meekes in den Hook te buizen”. |
| BUJJE | (regen)bui. “Ne beste bujje raegen”. |
| BUKEN | uitlogen. “De wasse wodn vrogger ebuukt; dan wodn iedere kere ‘t warme water –woorin holtaske zat wat ezeefd was– aover de wasse egotten”. |
| BULLEKEN | stierkalf. “Hee hef ow veur de gek met zien guste bulleken”. Kiek bi-j: bolkalf. |
| BULLEN. | (gezegd van een tochtige koe) klagend loeien. “Ne bullende koo”. Kiek bi-j: böllen. |
| BULTE | 1) bult, heuvel, berg. “Spöllen in ‘n Harveldse Bulten”. “Op de Vraogender Bulte steet de karke”. 2) “Ne bulte geld” – veel geld. “Hee hef ne bulte geld verdeend met zand veuren”. |
| BUNGEL | 1) touw dat om de hals van een rund bevestigd wordt om de bewegingsvrijheid in te perken. “Dat kalf geet stäöreg uut de weide; wi-j mot ‘t ne bungel andoon en ne gaffel um de nekke”. 2) zak, buidel. “Ne bungel mael”. 3) “Ne bungel van ne keerl” – een lompe kerel. Kiek bi-j: gofkerd. |
| BUNTGRÖS | pijpestrootje (Molinea coerulea). “Den olden Haegeman –Diekas Willem– mek van buntgrös muukskes, maendjes en körfkes”. |
| BUTEN | [Vra.] ruilen. “Keniene buten veur hoondere”. Kiek bi-j: toesken, ummetoesken. “. |
| BUUKKUVEN | houten wastobbe. “Help mi-j effen met ‘t verslöppen van ‘t buukkuven |
| BUUKSCHRAGE | driepoot waarop de ‘buukkuven’ tijdens het wassen stond. |
