Zuwentse praot O

Zuwentse waorde en oetdrukkingen

ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ
ZuwentsBetekenis
ODDER1) orde 2) “Van odder waezen” – zich niet goed in orde voelen”. “Hee is luk van odder”.
OELDEREG, OELEGsuf, slaperig. “Oeldereg zitten te kiekene”. “Hee kik zo oeleg uut de kop”.
OELE1) uil. 2) “‘Den één zien oele is den andern zien nachtegaole’, zeg i-j um an te geven dat den één ‘n ander oordeel hebben kan as den andern”.
OELEKENin het donker zitten; schemeren. “‘s Harfs wodn vrogger de ollielampe tamelek late an-estokkene en dan zat i-j dus eerste nog ne horte te oeleken”. Kiek bi-j: schemmersken.
OELENGATopening in bijv. planken om een uil toegang tot nestplaats te verschaffen
OELENVLOCH“In de oelnvloch” – in de schemering. “Hee knip ze in den oelenvloch” (= hij vrijt in ‘t donker).
OELENWAPPERsufferd. “Wat ne oelenwapper, den börgerneister!”. Kiek bi-j: noffel.
OENdomkop
OEREND“Oerend hard” – keihard. “De meziek was oerend hard; ‘t was neet normaal meer”.
OESons. “‘t Joor 1795 was veur oes land en ok veur disse streek bezunder gewichteg”. Kiek bi-j: eus, oos.
OETuit. Kiek bi-j: uut.
OETBLIEVENlang op iemand wachten. “Foi wat een oetblieven! Wi’j wacht al een hotte op ow!!
OET-‘ENDELEKEuiteindelijk, tenslotte. “Oet-endeleke leep ‘t slech af met Jan Willem; veurege wekke is e begraven”.
OETLÖPPEKiek bi-j: uutleuper. OF – [Herv., Vra] af. Kiek bi-j: af.
OEZE VOLKnaaste familie op ‘t oudershuis
OFaf. Kiek bi-j: af.
OLD1) oud. “Mots zo vake heb ze de tekkere af-estumpt van den öldsten boom in Lechtenvoorde”. 2) “De olde” – Kiek bi-j: sollokaarten.
OLDEJOORSAOVENDoudejaarsavond. “Op oldejoorsaovend wodn bi-j euze volk ‘t olde joor uut-ekaart; um twaalf uur kwam de bloodwoste dan op taofele”.
OLDEJOORSDAG31 december. “Op oldejoorsdag schotten de opschöttelingen met karrebied en de kleinen met knappertjes”.
OLDEKLOREoude jenever. “Doo-t mi-j mor nen oldeklore”.
OLDEKUNDEGHEID(oude) kennis(sen). “Da’s nog oldekundegheid van vrogger”.
OLDELEUouders. “De oldeleu bunt al naor berre”.
OLDEREN, ÖLDERENouder worden. “Hee begunt te olderen, maar laezen kan e nog good”.
OLD-IEZERKEERLopkoper van gebruikte metalen. “A’j veur dén pröttel nog ‘n betjen geld kriegt van den old-iezerkeerlt, dan he’j ow gond ehad”.
OLDSHERvroeger. “van oldsher”
OLDTIEDSvroeger. “Oldtieds was hier ok völle bos”.
OLLIELÖCHTEolielamp. “De ollielöchte anstekken”.
OMEoom. Kiek bi-j: eume.
ONBENDS1) “Onbends weer” – ruw, winderig weer. 2) “Onbends te passe waezen” -wild te keer gaan. “Hee kan zo onbends te passe waezen”.
ONBEZOESD1) buitengewoon. “Onbezoesd volle vlegen he’j hier”. 2) “Onbezoesd lekker” – heel erg lekker. “Den boeskool was al aeven onbezoesd lekker as de zoere woste”. Kiek bi-j: bedreufd, ongelukkeg. 3) “Wat ‘n onbezoesd doon” – wat een roekeloos optreden. 4) “Ne onbezoesden” – lompe, onbenullige man. “Wat ne onbe­soesden; dén löp zo met de modderklompen de kökkene in”.
ON’DENLEKredelijk; tamelijk. “‘Hoe geel ‘t?” Ondenleke good!'”.
ONDERBOKSEonderbroek, ook van vrouwen. “Zien moder hef ne grieze onderbokse an”
ONDERBOUWENonderploegen. “I-j mot den mes der good onderbouwen”.
ONDERDOEMSonderhands. “De boerderi-je heb ze onderdoems verkof”.
ONDERHEN“Argens onderhen kommen” – ergens onder vandaan komen. “Wat doo’j door onder de taofele; kom ter is onderhen”.
ONDERSCHOERoversteken pannendak boven de schuurdeuren van een boerenschuur
ONDERSTEBAOVENop z’n kop, overhoop. “De kaste onderstebaoven halen”.
ONDOGkwajongen, schurk. “Hee mot ne richtigen ondog ewest waezen”.
ONDÖGDE, ONDEUGDE(kwade) streken. “Hee zit vol ondögde”.
ONFERSOEN, ONFESOENonbeschofte vent. “Leet e an taofele ne ulke oet de steppe; wat ne onfesoen!”.
ONGELErundvet. “Wi-j bakt oze pannekoke in ongele en smolt”.
ONGELIEKverschillend. “Dat ku’j ongeliek doon” – dat kun je op verschillende manieren doen.
ONGE’LUKKEGbuitengewoon, erg. “n Ongelukkeg klein keerltjen”. “Wat smik mi-j den bonensoep toch ongelukkeg lekker”. Kiek bi-j: bedreufd.
ONGEMAK1) “Ongemak an de bene hebben” – moeilijk kunnen lopen. 2) “‘t Verkeerde ongemak hebben” – ongeneeslijk ziek zijn.
ONGE’ZEVERongedierte. “Den hof zit vol ongezever; door mo’j maor is ne weulen­steppe zeilen”.
ONHEUREGongehoorzaam. “Ne onheuregen jongen”.
ONLIEKEoneffen. “‘t Is ne beste weide wat ‘t grijs anbetröf, moor ze is zo onlieke.
ONMANwilde kerel. “Onman; doo toch kalm an: i-j brekt alles kapot”. Kiek bi-j: onve(r)nul.
ONMAOTE“Van de ene onmaote in de andere vallen” – van het ene uiterste in het andere vallen. “’t Weer völt vandage van de ene onmaote in de andere: zo schient de zunne en raegent ‘t weer”.
ONMUNDEG1) heel erg. “‘t Begon onmundeg hard te raegenen”. 2) “‘n Onmundegen broedlachte” – een bruiloft met veel gasten.
ONNEWETTENDontzettend. “Der bunt onnewettend grote en völle stene en keien evonn in Vraogender”.
ONTHOLD“Argens gin onthold van emaakt hemm” – iets vergeten zijn. “Door he’k gin onthold van emaakt; ‘k bunne ‘t stomp vergettene”.
ONVENUL, ONVERNULwilde kerel. “Wat is Johan ne onvenul in den arbeid”. Kiek bi-j: onman.
ONVERNUFTEGbuitengewoon; heel erg. “‘t Hef onvernufteg eraegend”.
ON’WEREG“Onwereg kieken” – wild, woest, dreigend kijken. “Hee kik hups onwereg oet de kop”.
ONWIES1) “Onwies stark” – buitengewoon sterk. “Hee mot onwies stark waezen”. 2) “Wat ‘n onwies doon” – wat een dwaas, ondoordacht, wild optreden.
ONZELviezerik, viespeuk. “Onzel a’j bunt, zit neet met de vingers in de neuze te porken
ONZELEGniet erg schoon, ongewassen. “Wat ne onzeleg gezichte he’j toch; gaat ow is effen wasken”. Kiek bi-j: smoddeleg.
OORLEKuutspr.: oo-alek] 1) onooglijk. “Met al dee puuste zag e der oorlek oet”. 2) “Oorlek in de hoed waenn” – misselijk zijn.
OORT0,4 liter. “Hee haalden zich ne halven oort brandewien”.
OOS“‘t Oze” – het onze. “Da’s ‘t oze, door mo’j afblieven”. Kiek bi-j: eus, oes.
OPBRENGEN“Bi-j op-ebracht waezen” – (op een bepaalde manier) opgevoed zijn. “Dat do’w neet; daor bunne wi-j neet bi-j op-ebrach”.
OPHAEGENopknappen. “Gao i-j ‘s effen den hof ophaegen”.
OPKEREN[uutspr.: opkee-an] 1) (koeien) bij het opdrijven begeleiden. 2) met een bezem bijeenvegen. “Jannao; gao i-j is effen de bla van de stoepe opkeren”.
OPKNUPPEN(iemand) ophangen. “‘Zonne duvelsdeerne mos an de Radstake op-eknupt wodn’, schreef paoter Reinders O.F.M.”.
OPKOMMENovereind komen. “Ik kon nens meer opkommen”. Kiek bi-j: ende.
OPKOREN[uutspr.: opko-an] ophogen. “Den diek opkoren”
OPLAEZENverzamelen, oprapen. “Eerpele oplaezen”. Kiek bi-j: gadden. Verg.: laezen, oren.
OPPASSENDnieuwsgierig. “‘n Oppassend mense”. Kiek bi-j: ni-jsgereg.
OPPEREN[uutspr.: oppan] (hooi) aan oppers zetten. “Met heujen mo’j streien, dan kidden en dan oppern”.
OPPLASKENopspatten. “‘t Water plasket op a’j in ne waterplas springt”.
OPPRAMENopdringen. “I-j könt mi-j Jannao wal oppramen, mor ik wil ze neet”.
OPSCHÖTTELINGjongen van 12-14 jaar. “Heksen en kwao geeste kö’j met kettel­muziek verdrieven, zo hadden ‘n paar opschöttelinge heurn zeggen” (citaat van paoter Reinders).
OPSCHUMENuitdagen. “Laot ow toch neet opschumen”.
OPSMIETENopwerpen. “Ze hadn in ‘t Zuwwentse Brook ne groten wal op-esmettene”.
OPSOKKERENuutspr.: opsokkan] de suiker oproeren in drank. “I-j mot den borrel is weer luk opsokkern”.
OPSPÖLLEN“Hen opspöllen (gaon)” – (bij iemand) hevig protesteren. “Hee is naorde börgemeister hen opspö11en”.
OPTATERflinke stomp, mep
OPTOEKEN“Zich optoeken” – zich opdirken. Kiek bi-j: optugen.
OPTUGEN1) “Zich optugen” – zijn/haar toilet maken, zich opdirken. “Zee is zich an ‘t optugen”. “Ik zee ‘t wal weer: eerste de kop optugen en dan ‘t gat versmakken (mooi opgedirkt naar een feestje gaan en thuis komen na met een man naar bed geweest te zijn). Kiek bi-j: optoeken. 2) versieren, mooimaken. “Grotvader is jeureg en now mo’w zienen stool optugen”.
OPZEEN“Opzeen geven” – verbazing wekken. “Knippenborg trad in de kökkene; dat gaf opzeen”.
OPZETTERKESbepaald soort snoepgoed. “Bi-j Pothof in Lechtenvoorde verkoften ze vrogger drietheupkes (pomona’s) en opzetterkes”. Verg: balletjes, baltjes, drietheupkes, jöddenspek, sukerbeuntjes, tum-tum.
OPZIEDopzij. “Gao’s opzied; ik kan niks zeen”.
ORDE[uutspr.: odde. “Slech in orde waenn” – vrij ziek zijn. “Euze Jannäöken was vergangen zommer slech in orde”.
OREader. “Hee hef oren op de hande en arme, zo dikke as ne koohalter”.
OREN[uutspr.: oorn, oo-an] aren lezen. “Gaot maor hen oren op ‘t roggeland”. Kiek bi-j: laezen. Verg.: gadden, oplaezen.
ÖRPELEK1) “Der örpelek uutzeen” – er armoedig uitzien. 2) “‘t Geet ‘m örpelek” – het gaat slecht met hem.
OTTERsmeerpoes, een viez’n otter – een smeerkanis
OTTEREN[uutspr.: ottan] werk van weinig betekenis doen. “Wat zit i-j daor den helen dag in dén tuten te otteren”.
ÔVERNERENoverleggen
ÔVERSCHAToverschat
ÔVERSTUUR’Ntoezenden (per post)
OWLEUjullie. “Bi-j owleu kent ze dat neet”.
ODDER“Van odder waezen” – zich niet goed in orde voelen”. “Hee is luk van adder”.
OELDEREG, OELEGsuf, slaperig. “Oeldereg zitten te kiekene”. “Hee kik zo oeleg uut de kop”.
OELE1) uil. 2) “‘Den één zien oele is den andern zien nachtegaole’, zeg i-j um an te geven dat den één ‘n ander oordeel hebben kan as den andern”.
OELEKENin het donker zitten; schemeren. “‘s Harfs wodn vrogger de ollielampe tamelek late an-estokkene en dan zat i-j dus eerste nog ne horte te oeleken”. Kiek bi-j: schemmersken.
OELENVLOCH“In de oelnvloch” – in de schemering. “Hee knip ze in den oelenvloch” (= hij vrijt in ‘t donker).
OELENWAPPERsufferd. “Wat ne oelenwapper, den börgerneister!”. Kiek bi-j: noffel.
OEREND“Oerend hard” – keihard. “De meziek was oerend hard; ‘t was neet normaal meer”.
OESons. “‘t Joor 1795 was veur oes land en ok veur disse streek bezunder gewichteg”. Kiek bi-j: eus, oos.
OETuit. Kiek bi-j: uut.
OET-‘ENDELEKEuiteindelijk, tenslotte. “Oet-endeleke leep ‘t slech af met Jan Willem; veurege wekke is e begraven”.
OETLÖPPEKiek bi-j: uutleuper. OF – [Herv., Vra] af. Kiek bi-j: af.
OFaf. Kiek bi-j: af.
OLD1) oud. “Mots zo vake heb ze de tekkere af-estumpt van den öldsten boom in Lechtenvoorde”. 2) “De olde” – Kiek bi-j: sollokaarten.
OLDEJOORSAOVENDoudejaarsavond. “Op oldejoorsaovend wodn bi-j euze volk ‘t olde joor uut-ekaart; um twaalf uur kwam de bloodwoste dan op taofele”.
OLDEJOORSDAG31 december. “Op oldejoorsdag schotten de opschöttelingen met karrebied en de kleinen met knappertjes”.
OLD-IEZERKEERLopkoper van gebruikte metalen. “A’j veur dén pröttel nog ‘n betjen geld kriegt van den old-iezerkeerlt, dan he’j ow gond ehad”.
OLDEKLOREoude jenever. “Doo-t mi-j mor nen oldeklore”.
OLDEKUNDEGHEID(oude) kennis(sen). “Da’s nog oldekundegheid van vrogger”.
OLDELEUouders. “De oldeleu bunt al naor berre”.
OLDEREN, ÖLDERENouder worden. “Hee begunt te olderen, maar laezen kan e nog good”.
OLDTIEDSvroeger. “Oldtieds was hier ok völle bos”.
OLLIELÖCHTEolielamp. “De ollielöchte anstekken”.
OMEoom. Kiek bi-j: eume.
ON’DENLEKredelijk; tamelijk. “‘Hoe geel ‘t?” Ondenleke good!'”.
ONBENDS1) “Onbends weer” – ruw, winderig weer. 2) “Onbends te passe waezen” -wild te keer gaan. “Hee kan zo onbends te passe waezen”.
ONBEZOESD1) buitengewoon. “Onbezoesd volle vlegen he’j hier”. 2) “Onbezoesd lekker” – heel erg lekker. “Den boeskool was al aeven onbezoesd lekker as de zoere woste”. Kiek bi-j: bedreufd, ongelukkeg. 3) “Wat ‘n onbezoesd doon” – wat een roekeloos optreden. 4) “Ne onbezoesden” – lompe, onbenullige man. “Wat ne onbe­soesden; dén löp zo met de modderklompen de kökkene in”.
ONDERBOKSEonderbroek, ook van vrouwen. “Zien moder hef ne grieze onderbokse an”
ONDERBOUWENonderploegen. “I-j mot den mes der good onderbouwen”.
ONDERDOEMSonderhands. “De boerderi-je heb ze onderdoems verkof”.
ONDERHEN“Argens onderhen kommen” – ergens onder vandaan komen. “Wat doo’j door onder de taofele; kom ter is onderhen”.
ONDERSTEBAOVENop z’n kop, overhoop. “De kaste onderstebaoven halen”.
ONDOGkwajongen, schurk. “Hee mot ne richtigen ondog ewest waezen”.
ONDÖGDE(kwade) streken. “Hee zit vol ondögde”.
ONFERSOEN, ONFESOENonbeschofte vent. “Leet e an taofele ne ulke oet de steppe; wat ne onfesoen!”.
ONGE’ZEVERongedierte. “Den hof zit vol ongezever; door mo’j maor is ne weulen­steppe zeilen”.
ONGELErundvet. “Wi-j bakt oze pannekoke in ongele en smolt”.
ONGE’LUKKEGbuitengewoon, erg. “n Ongelukkeg klein keerltjen”. “Wat smik mi-j den bonensoep toch ongelukkeg lekker”. Kiek bi-j: bedreufd.
ONGEMAK1) “Ongemak an de bene hebben” – moeilijk kunnen lopen. 2) “‘t Verkeerde ongemak hebben” – ongeneeslijk ziek zijn.
ONHEUREGongehoorzaam. “Ne onheuregen jongen”.
ONLIEKEoneffen. “‘t Is ne beste weide wat ‘t grijs anbetröf, moor ze is zo onlieke.
ONMANwilde kerel. “Onman; doo toch kalm an: i-j brekt alles kapot”. Kiek bi-j: onve(r)nul.
ONMAOTE“Van de ene onmaote in de andere vallen” – van het ene uiterste in het andere vallen.
“’t Weer völt vandage van de ene onmaote in de andere: zo schient de zunne en zo raegent ‘t weer”.
ONMUNDEG1) heel erg. “‘t Begon onmundeg hard te raegenen”. 2) “‘n Onmundegen broedlachte” – een bruiloft met veel gasten.
ONNEWETTENDontzettend. “Der bunt onnewettend grote en völle stene en keien evonn in Vraogender”.
ONTHOLD“Argens gin onthold van emaakt hemm” – iets vergeten zijn. “Door he’k gin onthold van emaakt; ‘k bunne ‘t stomp vergettene”.
ONVENUL, ONVERNULwilde kerel. “Wat is Johan ne onvenul in den arbeid”. Kiek bi-j: onman.
ONVERNUFTEGbuitengewoon; heel erg. “‘t Hef onvernufteg eraegend”.
ON’WEREG“Onwereg kieken” – wild, woest, dreigend kijken. “Hee kik hups onwereg oet de kop”.
ONWIES1) “Onwies stark” – buitengewoon sterk. “Hee mot onwies stark waezen”. 2) “Wat ‘n onwies doon” – wat een dwaas, ondoordacht, wild optreden.
ONZELviezerik, viespeuk. “Onzel a’j bunt, zit neet met de vingers in de neuze te porken
ONZELEGniet erg schoon, ongewassen. “Wat ne onzeleg gezichte he’j toch; gaat ow is effen wasken”. Kiek bi-j: smoddeleg.
OORLEKuutspr.: oo-alek] 1) onooglijk. “Met al dee puuste zag e der oorlek oet”. 2) “Oorlek in de hoed waenn” – misselijk zijn.
OORT0,4 liter. “Hee haalden zich ne halven oort brandewien”.
OOS“‘t Oze” – het onze. “Da’s ‘t oze, door mo’j afblieven”. Kiek bi-j: eus, oes.
OPBRENGEN“Bi-j op-ebracht waezen” – (op een bepaalde manier) opgevoed zijn. “Dat do’w neet; daor bunne wi-j neet bi-j op-ebrach”.
OPHAEGENopknappen. “Gao i-j ‘s effen den hof ophaegen”.
OPKEREN[uutspr.: opkee-an] 1) (koeien) bij het opdrijven begeleiden. 2) met een bezem bijeenvegen. “Jannao; gao i-j is effen de bla van de stoepe opkeren”.
OPKNUPPEN(iemand) ophangen. “‘Zonne duvelsdeerne mos an de Radstake op-eknupt wodn’, schreef paoter Reinders O.F.M.”.
OPKOMMENovereind komen. “Ik kon nens meer opkommen”. Kiek bi-j: ende. “.
OPKOREN[uutspr.: opko-an] ophogen. “Den diek opkoren
OPLAEZENverzamelen, oprapen. “Eerpele oplaezen”. Kiek bi-j: gadden. Verg.: laezen, oren.
OPPASSENDnieuwsgierig. “‘n Oppassend mense”. Kiek bi-j: ni-jsgereg.
OPPEREN[uutspr.: oppan] (hooi) aan oppers zetten. “Met heujen mo’j streien, dan kidden en dan oppern”.
OPPLASKENopspatten. “‘t Water plasket op a’j in ne waterplas springt”.
OPPRAMENopdringen. “I-j könt mi-j Jannao wal oppramen, mor ik wil ze neet”.
OPSCHÖTTELINGjongen van 12-14 jaar. “Heksen en kwao geeste kö’j met kettel­muziek verdrieven, zo hadden ‘n paar opschöttelinge heurn zeggen” (citaat van paoter Reinders).
OPSCHUMENuitdagen. “Laot ow toch neet opschumen”.
OPSMIETENopwerpen. “Ze hadn in ‘t Zuwwentse Brook ne groten wal op-esmettene”.
OPSOKKERENuutspr.: opsokkan] de suiker oproeren in drank. “I-j mot den borrel is weer luk opsokkern”.
OPSPÖLLEN“Hen opspöllen (gaon)” – (bij iemand) hevig protesteren. “Hee is naorde börgemeister hen opspö11en”.
OPTOEKEN“Zich optoeken” – zich opdirken. Kiek bi-j: optugen.
OPTUGEN1) “Zich optugen” – zijn/haar toilet maken, zich opdirken. “Zee is zich an ‘t optugen”. “Ik zee ‘t wal weer: eerste de kop optugen en dan ‘t gat versmakken (mooi opgedirkt naar een feestje gaan en thuis komen na met een man naar bed geweest te zijn). Kiek bi-j: optoeken. 2) versieren, mooimaken. “Grotvader is jeureg en now mo’w zienen stool optugen”.
OPZEEN“Opzeen geven” – verbazing wekken. “Knippenborg trad in de kökkene; dat gaf opzeen”.
OPZETTERKESbepaald soort snoepgoed. “Bi-j Pothof in Lechtenvoorde verkoften ze vrogger drietheupkes en opzetterkes”. Verg: balletjes, baltjes, drietheupkes, jöddenspek, sukerbeuntjes, tum-tum.
OPZIEDopzij. “Gao’s opzied; ik kan niks zeen”.
ORDE[uutspr.: odde. “Slech in orde waenn” – vrij ziek zijn. “Euze Jannäöken was vergangen zommer slech in orde”.
OREader. “Hee hef oren op de hande en arme, zo dikke as ne koohalter”.
OREN[uutspr.: oorn, oo-an] aren lezen. “Gaot maor hen oren op ‘t roggeland”. Kiek bi-j: laezen. Verg.: gadden, oplaezen.
ÖRPELEK1) “Der örpelek uutzeen” – er armoedig uitzien. 2) “‘t Geet ‘m örpelek” – het gaat slecht met hem.
OTTEREN[uutspr.: ottan] werk van weinig betekenis doen. “Wat zit i-j daor den helen dag in dén tuten te otteren”.
OWLEUjullie. “Bi-j owleu kent ze dat neet”.